Khi nhắc đến bánh shortcake dâu tây hay mochi dâu tây, nhiều người có thể nghĩ những món ăn vào mùa hè. Tuy nhiên, ở Nhật Bản, dâu tây hiện chín rộ vào mùa đông, với những quả mọng đẹp như tranh vẽ. Chúng có thể được bán với giá hàng trăm USD/quả để làm quà tặng đặc biệt.
Tuy nhiên, dâu tây Nhật Bản đi kèm với “phí tổn” về mặt môi trường. Để tái tạo một mùa xuân nhân tạo trong những tháng mùa đông, nông dân phải trồng những quả dâu trái mùa đó trong nhà kính - vốn được sưởi ấm bằng những máy sưởi ngốn rất nhiều năng lượng.
“Người nghĩ hiện nghĩ việc có dâu tây vào mùa đông là điều đương nhiên”, Satoko Yoshimura, một nông dân trồng dâu tây ở Minoh, cho biết. Cho đến vụ mùa trước, cô vẫn đốt dầu hỏa để sưởi ấm nhà kính suốt mùa đông dài, khi nhiệt độ có thể xuống dưới mức đóng băng.
Tuy nhiên, khi tiếp tục đổ nhiên liệu vào lò sưởi, cô đã đặt câu hỏi: “Chúng ta đang làm gì vậy?”.
Đánh giá cao "hatsumono"
Hầu hết nông dân Nhật Bản thậm chí đã ngừng trồng dâu tây trong những tháng ấm hơn - vụ mùa trên thực tế do khả năng sinh lợi kém hơn. Thay vào đó, vào mùa hè, Nhật Bản nhập khẩu phần lớn nguồn cung dâu tây.
Những kỳ vọng về sản phẩm tươi quanh năm có thể tiêu tốn một lượng lớn nhiên liệu để đổi lấy việc có dâu tây (hoặc những rau quả khác), ngay cả khi nhiệt độ đang giảm xuống. Điều này đang góp phần gây biến đổi khí hậu.
Cho đến vài thập kỷ trước, mùa dâu tây của Nhật Bản bắt đầu vào mùa xuân và kéo dài đến đầu mùa hè. Tuy nhiên, thị trường Nhật Bản có truyền thống đánh giá cao các sản phẩm đầu mùa hay còn gọi là “hatsumono”, từ cá ngừ đến gạo và trà.
Một sản phẩm hatsumono có thể mang lại giá cao gấp nhiều lần bình thường, và thậm chí còn gây sốt trên các phương tiện truyền thông đại chúng.
Trái cây cao cấp đã có lịch sử lâu đời ở Nhật Bản, nơi các mặt hàng như dưa, quả mọng và nho thường được dùng làm quà tặng. Thường được mua làm quà tặng cho đám cưới, sinh nhật hoặc tiệc tùng, dâu tây có thể được bán với giá rất cao ở Nhật Bản, theo South China Morning Post.
Khi nền kinh tế tiêu dùng của đất nước cất cánh, cuộc đua hatsumono đã tràn sang dâu tây. Các trang trại bắt đầu cạnh tranh để đưa dâu tây ra thị trường ngày càng sớm hơn.
Tại một cuộc đấu giá năm 2020, 108 quả dâu tây đã thu về 1,5 triệu yen - khoảng 127 USD/quả (tức khoảng 3 triệu đồng/quả) theo Bloomberg.
Bà Satoko Yoshimura đang thu hoạch dâu tây. Ảnh: New York Times.
Xu hướng trồng dâu tây trong thời tiết lạnh giá đã khiến quá trình này tốn nhiều năng lượng hơn đáng kể. Theo các phân tích về phát thải khí nhà kính ở Nhật Bản, lượng phát thải của dâu tây gấp khoảng 8 lần so với nho và hơn 10 lần so với cam quýt.
“Tất cả đều bắt nguồn từ việc sưởi ấm. Chúng tôi đã xem xét tất cả khía cạnh, bao gồm cả vận chuyển hoặc quá trình sản xuất phân bón - ngay cả khi đó, hệ thống sưởi phát thải nhiều carbon nhất”, Naoki Yoshikawa, một nhà nghiên cứu về khoa học môi trường tại Đại học tỉnh Shiga, nhận định.
Những trường hợp như vậy đã làm phức tạp thêm quan điểm sử dụng thực phẩm tại địa phương. Một số người mua sắm có quan niệm ưu tiên mua thực phẩm được sản xuất gần, một phần để cắt giảm nhiên liệu và ô nhiễm liên quan đến vận chuyển.
Dẫu vậy, Shelie Miller, giáo sư tại Đại học Michigan, cho biết việc vận chuyển thực phẩm thường ít gây tác động đến khí hậu hơn so với phương pháp sản xuất.
Gánh nặng cho khí hậu
Nhà kính có thể mang lại những lợi ích như giảm thiểu việc sử dụng thuốc trừ sâu, đồng thời có thể tạo ra năng suất cao hơn.
Tuy nhiên, giáo sư Miller cho biết điểm mấu chốt là việc nhiều người luôn muốn loại quả này có sẵn mọi lúc và phải được trồng tại địa phương.
Ở Nhật Bản, năng lượng cần thiết để trồng dâu tây vào mùa đông không chỉ là gánh nặng khí hậu. Nó cũng làm cho việc trồng loại quả này trở nên đắt đỏ, đặc biệt là khi chi phí nhiên liệu tăng cao, làm ảnh hưởng đến lợi nhuận của nông dân.
Việc nghiên cứu và phát triển các giống dâu khác nhau, cũng như xây dựng thương hiệu, đã giúp giảm bớt một số áp lực đó bằng cách giúp nông dân bán với giá cao hơn.
Nhiều loại dâu tây ở Nhật Bản được bán với những cái tên ngộ nghĩnh như Beni Hoppe (má đỏ), Koinoka (mùi hương của tình yêu),...
Tochigi, tỉnh sản xuất nhiều dâu tây nhất Nhật Bản, đã nỗ lực giải quyết các thách thức về khí hậu và chi phí bằng một loại dâu tây mới có tên là Tochiaika. Đây là phiên bản rút gọn của cụm từ “trái cây yêu thích của Tochigi".
Giống mới này có quả to hơn, kháng bệnh tốt hơn và cho năng suất cao hơn từ cùng một nguyên liệu đầu vào. Điều đó giúp việc trồng trọt tiết kiệm năng lượng hơn.
Dâu tây Tochiaika cũng có vỏ săn chắc hơn, từ đó giảm số lượng dâu tây bị hư hỏng trong quá trình vận chuyển. Điều này cũng giúp giảm thiểu tình trạng lãng phí thực phẩm, vốn tác động tiêu cực tới khí hậu.
Bên cạnh đó, thay vì máy sưởi, một số nông dân ở Tochigi sử dụng “bức màn nước”, một dòng nước bao bọc bên ngoài nhà kính để giữ nhiệt độ bên trong không đổi.
Một cửa hàng hoa quả ở Tokyo. Ảnh: New York Times.
“Nông dân có thể tiết kiệm chi phí nhiên liệu và giúp chống lại sự nóng lên toàn cầu", Takayuki Matsumoto, một thành viên của nhóm đã giúp phát triển dâu tây Tochiaika, cho biết.
Bên cạnh đó, nhiều nỗ lực liên quan khác cũng đang được thực hiện. Các nhà nghiên cứu ở thành phố Sendai đã khám phá cách khai thác năng lượng Mặt Trời để giữ nhiệt độ bên trong nhà kính trồng dâu tây luôn ấm.
Trong khi đó, cô Yoshimura, một bà mẹ trẻ, đã muốn loại bỏ chiếc máy sưởi công nghiệp khổng lồ của mình vào mùa đông năm 2021.
Cô đã dành phần lớn thời gian trong những ngày bị phong tỏa do đại dịch Covid-19 để tìm hiểu về biến đổi khí hậu.
Một loạt trận lũ lụt tàn khốc vào năm 2018 đã phá hủy những vạt cà chua tại trang trại mà cô điều hành cùng chồng. Điều đó cũng khiến cô nhận thức được mối nguy hiểm của một hành tinh đang nóng lên.
“Tôi nhận ra rằng mình cần phải thay đổi cách làm nông nghiệp vì lợi ích của các con tôi”, cô nói.
Cô đang cố gắng nhằm được địa phương công nhận những quả dâu tây không sử dụng năng lượng hóa thạch để sưởi ấm của mình. “Thật tuyệt nếu chúng ta có thể trồng dâu tây một cách tự nhiên”, cô nói thêm.