Vốn là nơi ẩn cư của nhiều nhà tu hành từ xa xưa và thờ vị nữ thần chủ (Linh Sơn Thánh Mẫu), núi Bà Đen trở thành điểm đến tụ hội tâm linh của vùng Nam Bộ. Trên núi có nhiều chùa, am, động, miếu… tạo nên hệ thống thờ tự đa dạng.
Hệ thống chùa Núi Bà
Lưng chừng núi Bà hiện có 6 ngôi chùa, đồng thời cũng là 6 địa điểm dựng điện thờ Linh Sơn Thánh Mẫu.
Đầu tiên có thể kế đến chùa Linh Sơn Phước Trung (chùa Trung). Ngôi chùa nằm ngay dưới chân núi, thường là điểm dừng chân đầu tiên của du khách trong hành trình chiêm bái hệ thống thiền tự dọc chiều cao núi Bà Đen. Chùa Trung được xây dựng từ đời các cụ Tổ khai sơn Chơn Thoại - Trừng Trùng (1879-1910).
Đến nay, sau khi trùng tu, ngôi chùa có kiến trúc vừa cổ kính, vừa hiện đại với nơi thờ tự trang nghiêm, thờ Chư Phật, Bồ Tát, phối tự Quan Công, Thiên Hậu, các nữ thần và Cô, Cậu.
Hệ thống chùa tại lưng chừng núi Bà Đen.
Tiếp đến, du khách có thể ghé đến chùa Long Châu Phước Trung. Từ thời các vị Tổ khai sơn về núi hành đạo, chùa đã hình thành. Ngày ấy, Long Châu Phước Trung được xem là chùa Trung của Linh Sơn Tiên Thạch Tự, nơi du khách dừng chân khi đến chiêm bái chùa Hang, chùa Bà. Hiện nay, chùa được trùng tu với diện mạo khang trang, Linh Sơn Thánh Mẫu (mặt trắng) được đặt tại điện thờ chính, ở vị trí cao nhất.
Linh Sơn Tiên Thạch Tự (chùa Bà) là ngôi chùa cổ nhất trong hệ thống chùa tại đây mà ai đến núi Bà Đen cũng ghé. Được hình thành từ thế kỷ 18 và tọa lạc lưng chừng núi ở độ cao 250 m, chùa Bà có tôn trí tượng Bồ tát Quán Thế Âm ngoài sân. Bên cạnh chùa, Điện Bà Linh Sơn Thánh Mẫu với kiến trúc một mái đá tự nhiên nhô ra tạo thành động. Chính điện thờ Linh Sơn Thánh mẫu mặc áo đỏ, mặt đen.
Linh Sơn Thánh Mẫu được thờ ở tất cả chùa trên núi Bà Đen.
Cách chùa Bà không xa là chùa Linh Sơn Hòa Đồng được khôi phục từ một ngôi chùa cũ nơi Hòa thượng Thích Giác Điền từng tu tập trong những năm giữa thế kỷ 20. Chùa nằm biệt lập ở một góc núi Bà Đen và có diện tích chỉ khoảng 200 m2. Du khách sẽ có dịp chiêm bái tượng Phật Thích Ca Mâu Ni nhập niết bàn trên đường đến chùa Hòa Đồng.
Một trong những ngôi chùa được khách thập phương biết đến nhiều nhất tại đây là Linh Sơn Long Châu (chùa Hang). Năm 1864, thầy Huệ Mạng Kim Thiền cùng nhà sư họ Chăm chọn một hang đá cách thung lũng suối Vàng khoảng 200 m để tu tập và xây dựng nơi này thành chùa. Chùa gắn liền huyền thoại “ông đá nứt” ngay trước suối Vàng.
Tương truyền trước kia, đường đến chùa Hang rất gian nan vì có tảng đá lớn chặn. Muốn đến chùa, Phật tử phải đi vòng qua đường suối rất khó khăn. Sư tổ Tánh Thiền đã tụng kinh cầu nguyện suốt 100 ngày thì “ông Đá” nứt đôi và hai bên dang ra chừa một lối đi bề ngang 1,5 m để dẫn vào chùa Hang. Dấu tích ấy hiện vẫn còn, là lối đi giữa hai khối đá lớn.
Nằm phía trên và cách chùa Hang khoảng 150 m là chùa Quan Âm ở ngay Động Ba Cô. Chùa Quan Âm có chánh điện trang nghiêm, thờ Linh Sơn Thánh Mẫu mặt đen đội mũ phụng, áo bào, ngồi trong tư thế kiết già thiền định trên tòa sen. Sau bức tượng là bài vị có nội dung “Nam mô Linh Sơn Thánh Mẫu Bồ Tát”.
Quần thể tâm linh trên đỉnh núi Bà
Tượng Phật Bà Tây Bổ Đà Sơn là nơi du khách không thể bỏ qua khi đến núi Bà. Nằm tại trung tâm quần thể tâm linh trên đỉnh núi, tượng Phật Bà bằng đồng được sách kỷ lục Guiness ghi nhận cao nhất châu Á. Tượng Phật có tổng chiều cao 72 m, được các nghệ nhân thực hiện từ hơn 170 tấn đồng đỏ.
Giữa không gian bồng bềnh mây trắng, tượng Phật Bà - biểu tượng vĩnh hằng của trí tuệ, đức hạnh và tinh thần bác ái bao la - đứng uy nghi, tiệp vào đất trời, hướng tuệ nhãn về phía hồ Dầu Tiếng.
Tượng Phật Bà Tây Bổ Đà Sơn trên đỉnh núi.
Nằm dưới chân tượng Phật bà là trung tâm triển lãm Phật giáo 4 tầng có lối kiến trúc đồng tâm, thu nhỏ dần khi lên cao, biến cả cụm công trình thành một tòa sen “khổng lồ” đang bừng nở. Điểm nhấn trung tâm là tượng Phật Bà ẩn hiện giữa trời xanh.
Điều đặc biệt ở đây là mỗi tầng của tòa sen lại mở ra một hành trình riêng, giúp du khách có thể đi xuyên suốt hàng nghìn năm Phật Pháp theo cách trước nay chưa từng có. Nơi đây trưng bày những phiên bản mô phỏng nhiều tác phẩm Phật giáo kinh điển, trong đó có nhiều pho tượng nổi tiếng của Việt Nam và thế giới.
Tại khu vực Đại sảnh mái vòm tầng 1, du khách có cơ hội tìm hiểu và khám phá về vũ trụ trong quan niệm của Phật giáo thông qua công nghệ chiếu phim video mapping với các thiết bị trình chiếu, âm thanh hiện đại.
Những phiên bản mô phỏng các tác phẩm Phật giáo kinh điển tại khu triển lãm Phật giáo.
Tại trung tâm quần thể tâm linh trên đỉnh núi là cụm trụ kinh gồm 5 trụ kinh bằng đá granite đen kim sa, điêu khắc tâm kinh Bát Nhã bằng chữ Tây Tạng, trong đó, trụ kinh lớn nhất có đường kính 2 m và cao 19,8 m. Với đế trụ kinh được bắt đầu từ khu giảng pháp đường dưới lòng đất, cụm trụ kinh trên đỉnh thiêng là một trong những biểu tượng của mảnh đất miền Đông Nam Bộ, để mỗi Phật tử, du khách hướng về khi muốn tĩnh tâm.
Cụm trị kinh Bát Nhã trên đỉnh núi.
Nằm trên đỉnh núi, gần quần thể tượng Phật Bà Tây Bổ Đà Sơn, miếu Sơn Thần là nơi thờ Linh Sơn Thánh Mẫu, Sơn thần và các dũng sĩ tử nạn tại núi Bà Đen.
Với cảnh sắc thiên nhiên tươi đẹp, quần thể tâm linh kỳ vỹ cùng các hoạt động lễ hội quy mô, núi Bà Đen không chỉ là biểu tượng tín ngưỡng của người Nam bộ, mà còn trở thành điểm hành hương thu hút hàng triệu Phật tử, du khách mỗi năm, tạo sức hút đặc trưng cho du lịch Tây Ninh.