Người dân có xu hướng thắt chặt chi tiêu khi kinh tế khó khăn. Ảnh: Việt Linh.
Theo báo cáo kinh tế mới công bố, HSBC đánh giá năm 2023 không chỉ là một năm khó khăn đối với các nhà xuất khẩu Việt Nam mà khó khăn với cả người tiêu dùng.
Việt Nam có tỷ trọng tiêu dùng lớn chiếm hơn 50% GDP, gia tăng với tốc độ bình quân hàng năm là 7,5% trong giai đoạn trước đại dịch. Song, tăng trưởng tiêu dùng cá nhân đã giảm một nửa trong năm 2023 xuống còn hơn 3%, phản ánh tác động rõ rệt của tình hình kinh tế chậm lại đối với các hộ gia đình.
Tiêu dùng cá nhân suy giảm
Theo HSBC, một phần nguyên nhân đến từ hiệu ứng biến động giá trị tài sản do lĩnh vực bất động sản suy yếu theo chu kỳ, phần khác là do những thay đổi lớn trong hành vi người tiêu dùng kể từ đại dịch.
Người tiêu dùng có xu hướng cảnh giác với những biến động kinh tế, từ đó gia tăng khuynh hướng tiết kiệm. Mặc dù dữ liệu của năm 2023 chưa được công bố, tỷ lệ tiết kiệm đã tăng 40% cao hơn đáng kể trong năm 2022 cũng phần nào minh họa cho xu hướng này.
Điều này càng được đảm bảo khi nhìn vào thị trường lao động Việt Nam. Trong khi tỷ lệ thất nghiệp duy trì ở mức thấp 2,3%, tỷ lệ tăng trưởng việc làm chậm lại trong năm 2023 và vẫn chưa phục hồi hoàn toàn.
Tăng trưởng tiêu dùng cá nhân thu hẹp xuống còn hơn 3%. Ảnh: HSBC.
Tín hiệu tích cực là lĩnh vực điện tử gần đây đã chứng kiến một số khởi sắc, cho thấy giai đoạn đen tối nhất của lĩnh vực thương mại đã trôi qua. Tuy nhiên, sự phục hồi này không hoàn toàn đồng đều khi những ngành vốn cung cấp nguồn việc làm lớn như dệt may và da giày lại chưa hoàn toàn thoát khỏi giai đoạn khó khăn.
Sự phục hồi trong lĩnh vực du lịch cũng quan trọng đối với thị trường lao động, đặc biệt là ngành dịch vụ. Nhờ những chính sách thuận lợi, Việt Nam đón khoảng 12,6 triệu lượt khách nước ngoài năm vừa qua, tương đương 70% mức của năm 2019 nhưng vượt khá xa mục tiêu ban đầu là 8 triệu lượt.
Triển vọng thuận lợi thậm chí thúc đẩy Tổng cục Du lịch Việt Nam đặt mục tiêu tham vọng cho năm nay là đón 17-18 triệu lượt khách nước ngoài, gần đạt mức cao kỷ lục của năm 2019 và nhắm tới tổng doanh thu 840.000 tỷ đồng, tương đương 8% GDP, vượt năm 2019.
Các chuyên gia phân tích tại HSBC cũng cho biết sự gia tăng của tầng lớp trung lưu Việt Nam mới nổi cũng thu hút sự chú ý của các doanh nghiệp quốc tế tìm kiếm cơ hội sinh lời nhờ nhu cầu gia tăng chi tiêu. Dòng FDI từ Nhật Bản đổ vào lĩnh vực bán lẻ và dịch vụ tài chính đã tăng mạnh chính là một ví dụ đáng chú ý.
Mặc dù tài sản của người dân đang gia tăng, Ngân hàng ADB cho biết gần 80% dân số vẫn chưa hoặc tiếp cận dịch vụ ngân hàng chưa đầy đủ. Dữ liệu từ World Bank cũng cho thấy Việt Nam sở hữu tiềm năng đáng kể để phát triển các kênh cho vay chính thống, vốn vẫn đang trong giai đoạn mới phát triển.
Rủi ro từ nợ của hộ gia đình
Tuy vậy, HSBC cho rằng Việt Nam cần lưu ý những rủi ro liên quan, đặc biệt là nợ của hộ gia đình gia tăng. Phân tích báo cáo tài chính của 4 ngân hàng lớn, vốn có thể bao gồm những khoản vay cho hộ kinh doanh nhỏ lẻ, HSBC nhận thấy nợ của hộ gia đình đang tăng mạnh, từ 28% GDP lên 50% GDP.
Đòn bẩy tiêu dùng gia tăng không bền vững có thể tạo ra những rủi ro đáng kể cho ngành ngân hàng Việt Nam cũng như ảnh hưởng đến chi tiêu tiêu dùng trong tương lai do phải cắt thêm thu nhập để trả nợ.
Theo quan điểm của HSBC, tâm lý còn thận trọng nhưng đang cải thiện đối với lĩnh vực bất động sản sẽ thúc đẩy tâm lý người tiêu dùng nói chung. Trong khi đó, triển vọng tốt lên của thị trường lao động sẽ hỗ trợ tăng trưởng lương, từ đó cải thiện khả năng trả nợ của hộ gia đình.
Quy mô nợ hộ gia đình tương đương 50% GDP. Ảnh: HSBC.
Bước sang tháng 1, sự lạc quan không chỉ giới hạn trong ngành hàng điện tử khi xuất khẩu ghi nhận mức tăng trưởng cao trên diện rộng. Những ngành hàng đã phải hứng chịu tình cảnh trì trệ trong năm 2023 như dệt may, máy móc và đồ gỗ đã bắt đầu tăng trưởng đáng kể trở lại.
Điều đáng khích lệ là chỉ số PMI chính cuối cùng cũng trở lại mức trên 50 lần đầu tiên trong vòng 5 tháng. Đơn hàng mới và đơn hàng xuất khẩu mới tiếp tục gia tăng nhưng vẫn chưa đủ để kích thích các doanh nghiệp gia tăng tuyển dụng. Trong khi đó, tình hình giao hàng bị chậm càng khiến áp lực chi phí của nhà sản xuất tăng lên.
Thêm nữa, lạm phát vẫn trong vòng kiểm soát. Trong đó, lạm phát chính trong tháng 1 giảm nhẹ xuống 3,4% so với cùng kỳ năm trước.