Các chuyến bay không thể hạ cánh xuống Nội Bài, phải chuyển hướng hạ cánh tại các sân bay lân cận hoặc quay đầu. Ảnh: Cục Hàng không Việt Nam.
Sáng 2/2, các sân bay khu vực phía Bắc như Hà Nội, Nghệ An, Thanh Hóa… rơi vào hỗn loạn với sương mù dày đặc, mù mịt dẫn đến tình trạng hàng loạt chuyến bay bị hoãn và chuyển hướng hạ cánh. Tại sân bay Nội Bài, gần 100 chuyến bay không thể cất - hạ cánh do điều kiện tầm nhìn hạn chế.
Nhưng tại sao sương mù lại khiến chuyến bay bị chậm trễ? Và các phi công phải làm gì để đảm bảo máy bay bay và hạ cánh an toàn trên đường băng trong điều kiện tầm nhìn hạn chế?
Quy tắc bay trong điều kiện tầm nhìn bằng 0
Trên thực tế, hiện tượng sương mù thường xảy ra vào đêm và sáng sớm mùa đông. Nó làm giảm tầm nhìn, giảm khả năng quan sát, định hướng, định vị của phi công. Từ đó, khả năng điều khiển máy bay cất - hạ cánh chính xác cũng giảm xuống và dễ gây va chạm trên không.
Do đó, lái máy bay trong thời tiết sương mù đặt ra một loạt thách thức, đòi hỏi sự phối hợp mượt mà, công nghệ tiên tiến và sự tập trung cao độ. Phi công và nhân viên kiểm soát không lưu sẽ phải hợp tác chặt chẽ để đảm bảo hạ cánh an toàn ngay cả khi tầm nhìn bị hạn chế nghiêm trọng do sương mù dày đặc.
Sương mù dày đặc tại sân bay Nội Bài sáng 2/2. Ảnh: Bamboo Airways.
Một trong những nguyên tắc quan trọng được áp dụng trong những tình huống như vậy là Quy tắc bay thiết bị (Instrument Flight Rules - IFR). Một chuyến bay trong điều kiện sương mù chỉ có thể đạt quy chuẩn an toàn nếu phi công có chứng nhận, đào tạo chính quy và máy bay được trang bị các thiết bị vô tuyến, dẫn đường cần thiết. Tất cả yếu tố này kết hợp được gọi là bay theo quy tắc IFR.
Cụ thể, trong điều kiện sương mù dày đặc và tầm nhìn bằng 0, phi công sẽ điều hướng máy bay bằng la bàn, chỉ báo hướng và GPS đặt trong buồng lái.
Cùng lúc đó, kiểm soát viên không lưu sẽ liên tục liên lạc với các phi công, hỗ trợ khi cần điều chỉnh lộ trình do điều kiện giao thông, thời tiết hoặc các yếu tố khác ảnh hưởng đến sự an toàn của chuyến bay. Bộ quy tắc IFR bao gồm rất nhiều quy định và phương pháp khác nhau để máy bay vẫn hoạt động ngay cả khi không thể quan sát thấy tình hình bên ngoài.
Đến khi hạ cánh, phi công sẽ dựa vào Hệ thống trợ giúp hạ cánh chính xác bằng thiết bị (Instrument Landing System - ILS) để đáp xuống sân bay một cách an toàn. ILS là hệ thống định vị vô tuyến trên mặt đất, cung cấp các thông tin về khoảng cách, vị trí, góc hạ cánh.
Với 2 thành phần chính là đài chỉ hướng hạ cánh (localizer) và đài chỉ góc hạ cánh (glidepath), hệ thống hướng dẫn đường đi cho phi công theo cả trục ngang và trục dọc, cho phép máy bay hạ cánh trong trường hợp không thể nhìn thấy đường băng.
ILS sẽ cảnh báo phi công trong trường hợp máy bay lệch khỏi tâm của đường băng hay vị trí máy bay quá thấp hoặc quá cao, dẫn đến nguy cơ lao xuống hoặc vượt quá đường băng.
Tại sao hoãn bay khi thời tiết xấu
Ngoài ILS, các máy bay hiện đại còn được trang bị hệ thống điện tử hàng không và hệ thống lái tự động (autopilot) giúp nâng cao độ chính xác khi hạ cánh trong sương mù. Máy bay có thể tự tìm đường tới đường băng và hạ cánh mà không cần người điều khiển.
Kết hợp với radar đo độ cao, các hệ thống giúp duy trì độ cao ổn định và đảm bảo máy bay đi theo đường trượt được chỉ định mà không phụ thuộc vào tầm nhìn bên ngoài.
Ngoài ra, điều kiện sân bay cũng đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ hạ cánh an toàn khi có sương mù. Hệ thống chiếu sáng đầy đủ trên đường băng, bao gồm đèn đường giữa và đèn rìa đường băng, sẽ giúp phi công nhận biết địa hình trong giai đoạn giảm độ cao và hạ cánh.
Phi công điều khiển máy bay hạ cánh trong điều kiện thời tiết xấu. Ảnh: Quora.
Còn các hệ thống giám sát hiện đại như máy đo tầm nhìn đường băng (Runway Visual Range - RVR) sẽ cập nhật điều kiện tầm nhìn theo thời gian thực, hỗ trợ kiểm soát viên không lưu chọn thời điểm hạ cánh phù hợp.
Ở Việt Nam, đa số sân bay quốc tế có mật độ máy bay cất - hạ cánh lớn như Nội Bài, Đà Nẵng… đều có hệ thống trợ giúp hạ cánh chính xác cùng hệ thống chiếu sáng, hỗ trợ dẫn đường trên không phục vụ chuyến bay trong điều kiện thời tiết bất lợi, tầm nhìn hạn chế.
Cảng hàng không Nội Bài cũng có hệ thống đèn dẫn hướng, cải tiến phương thức điều hành bay nên tỷ lệ chuyến bị ảnh hưởng do thời tiết xấu đã giảm so với năm trước.
Nhưng trong điều kiện thời tiết sương mù, các chuyến bay vẫn thường bị hoãn hay chuyển hướng là để duy trì an toàn tối đa. Để đảm bảo máy bay không bị ảnh hưởng bởi nhiễu tín hiệu, cần có khoảng cách lớn giữa phương tiện đang cất cánh và hạ cánh.
Điều này có nghĩa là khi một máy bay đi vào khu vực có hệ thống ILS, máy bay gần nhất phải cách tối thiểu 14 km và cao hơn 300 m. Khi đó, các hiện tượng nhiễu tín hiệu sẽ ít có rủi ro nguy hiểm hơn.
Thời tiết càng xấu, tầm nhìn kém, khoảng cách giữa các máy bay càng xa để bảo đảm an toàn, cũng tức là sẽ có ít máy bay cất cánh hạ cánh hơn bình thường. Đây là lý do khiến các chuyến bay có thể bị chậm và hủy vào những ngày điều kiện thời tiết không thuận lợi.