Theo nguồn tin của Financial Times, nhiều tháng qua, tỷ phú Jack Ma và gia đình sống tại khu nghỉ dưỡng ở ngoại ô Tokyo. Nhà sáng lập Alibaba thường xuyên đi Mỹ và Israel. 2 năm qua, vị doanh nhân từng nổi tiếng nhất Trung Quốc gần như biến mất khỏi truyền thông.
Cách đây hơn 2 năm, nhà sáng lập Alibaba vẫn ở đỉnh cao. Các nhà đầu tư nước ngoài nóng lòng với đợt IPO khổng lồ của Ant Group - gã khổng lồ fintech của Jack Ma.
Trong một bức thư gửi khách hàng, ông Michael Grimes - Giám đốc điều hành Morgan Stanley - ca ngợi đợt IPO là "vụ niêm yết mang tính bước ngoặt và lịch sử". Nhưng mọi thứ thay đổi hoàn toàn sau bài phát biểu của ông Ma vào cuối tháng 10/2020.
Trong bài phát biểu dài 21 phút, ông chỉ trích các cơ quan quản lý "chỉ tập trung vào rủi ro mà bỏ qua sự phát triển". Tỷ phú Ma cáo buộc các ngân hàng lớn nuôi dưỡng "tâm lý tiệm cầm đồ" và làm tổn thương nhiều doanh nhân.
Ngay sau bài phát biểu, các cơ quan giám sát tài chính hàng đầu Bắc Kinh triệu tập ông Ma. Nhưng cú sốc lớn đến vào ngày 3/11. Sàn giao dịch Thượng Hải đình chỉ đợt IPO của Ant Group với lý do "những thay đổi về quy định". Thông báo được đưa ra chỉ vỏn vẹn 2 ngày trước hôm dự kiến diễn ra IPO. Cùng với cổ phiếu Alibaba, tài sản của tỷ phú sáng lập bốc hơi nhanh chóng.
Đợt IPO của Ant Group từng được coi là "vụ niêm yết mang tính bước ngoặt và lịch sử". Ảnh: Bloomberg.
Tỷ phú nổi tiếng nhất Trung Quốc
Sở hữu ngoại hình không quá nổi bật, nhưng Jack Ma là một doanh nhân biết bán hàng bằng câu chuyện. Vào thập niên 1990, ông bắt đầu quảng bá cho Internet tại Trung Quốc. Thời điểm đó, không mấy người biết đến Internet. "Internet sẽ thay đổi mọi khía cạnh của cuộc sống con người", ông Ma dẫn lời khẳng định của tỷ phú Bill Gates.
Quá trình tăng trưởng kéo dài hàng thập kỷ đã đưa Trung Quốc trở thành nền kinh tế lớn thứ 2 thế giới. Khu vực tư nhân dẫn đầu và nhiều doanh nghiệp quốc doanh sa sút.
Năm 1997, Jack Ma cùng một vài người bạn thành lập Alibaba ở một căn hộ nhỏ tại Hàng Châu, nhằm kết nối các nhà máy Trung Quốc với người mua trên khắp thế giới thông qua Internet. Sau những khó khăn ban đầu, công việc kinh doanh đã thành công.
Trong thập kỷ tiếp theo, châu Âu và Mỹ lao đao vì khủng hoảng tài chính năm 2008. Tuy nhiên, Trung Quốc vẫn tràn đầy lạc quan, nhất là các công ty công nghệ hàng đầu. Cuộc cách mạng điện thoại thông minh khiến người dùng của họ gia tăng theo cấp số nhân.
Điều tôi đang nghĩ đến là làm thế nào chúng ta có thể biến Alibaba trở thành nền tảng cho các doanh nghiệp nhỏ toàn cầu.
Jack Ma
Alipay đã bắt đầu thử nghiệm các mã QR để thay đổi cuộc sống hàng ngày ở Trung Quốc thông qua thanh toán bằng điện thoại thông minh.
Alibaba đứng ở trung tâm của quá trình thay đổi ngoạn mục đó. Gã khổng lồ thương mại điện tử thu hút tầng lớp trung lưu đang mở rộng nhanh chóng tại Trung Quốc. Tuy nhiên, Jack Ma phải đối mặt với một vấn đề. Đó là ông buộc phải giảm bớt cổ phần cá nhân ở Alibaba để giữ tập đoàn tồn tại.
Goldman Sachs và các nhà đầu tư mạo hiểm đầu tiên mua 50% cổ phần của Alibaba. Tiếp theo là SoftBank (30% cổ phần) và Yahoo (40% cổ phần). Cổ phần của ông Ma do đó giảm xuống.
Theo ông Porter Erisman, một trong những giám đốc điều hành đầu tiên của Alibaba, vào những năm 2000, hầu hết nhân viên ở Alibaba chỉ cố tìm cách kiếm thật nhiều tiền. Riêng Jack Ma có một mối bận tâm khác. Ông lo ngại rằng một ngày nào đó, công ty sẽ trở nên quá lớn.
Và Alibaba có thể chịu áp lực vì nắm giữ sức mạnh thị trường khổng lồ. Năm 2011, Jack Ma đã hiểu rằng tham vọng của ông có thể khiến các cơ quan quản lý không hài lòng. Ông Ma lặng lẽ tiếp quản Alipay - dịch vụ thanh toán của Alibaba.
Động thái đó khiến một trong những cổ đông lớn nhất của Alibaba - Yahoo - tức giận. Tuy nhiên, theo Jack Ma, đó là hành động cần thiết để đáp ứng các quy định mới của Trung Quốc. Alipay sau này đã trở thành Ant Group.
Tác giả Duncan Clark của cuốn Alibaba: The House That Jack Ma Built nhận định ông Ma "luôn chơi cờ vua 3 chiều", hàm ý sự hiểu biết và nắm vững hệ thống cao hơn những người khác. "Nhưng điều đó có thể khiến mọi người khó chịu", ông viết.
Đến năm 2015, Jack Ma trở thành tỷ phú giàu nhất Trung Quốc và lọt nhóm hàng đầu thế giới. "Điều tôi đang nghĩ đến là làm thế nào chúng ta có thể biến Alibaba trở thành nền tảng cho các doanh nghiệp nhỏ toàn cầu”, ông Ma nói với nhà báo Mỹ Charlie Rose tại Diễn đàn Kinh tế Thế giới hồi năm 2015.
Giọt nước tràn ly
Thế nhưng Bắc Kinh đã thay đổi. Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình ưu tiên giảm nợ và rủi ro trong lĩnh vực tài chính. Các quan chức lo ngại một cuộc khủng hoảng tài chính có thể làm rung chuyển nền kinh tế.
Trong khi đó, quy mô và tầm vóc của Ant Group đã tăng vọt. Các khoản vay tiêu dùng của Ant vượt xa những ngân hàng truyền thống. Khối lượng thanh toán hàng năm thậm chí cao hơn GDP Trung Quốc. Điều đó khiến giới chức trách Bắc Kinh lo ngại.
Và bài phát biểu của ông Ma tại hội nghị kinh doanh ở Thượng Hải là giọt nước tràn ly. Ông thách thức các tiêu chuẩn của hệ thống cũ và kêu gọi Trung Quốc đi theo con đường riêng.
"Hệ thống tài chính hiện nay cần được cải cách. Hiện tại, năng lực 'kiểm soát' của chúng ta đang phát triển mạnh mẽ, trong khi thiếu khả năng 'giám sát'. Đổi mới không sợ quy định. Nhưng nó sợ quy định bằng những phương pháp lỗi thời", ông nhấn mạnh.
Nguồn tin của Wall Street Journal mô tả Chủ tịch Tập Cận Bình và các quan chức cấp cao Trung Quốc khác tức giận với phát biểu này. Ông Tập ra lệnh cho các cơ quan quản lý của Trung Quốc điều tra Ant Group. Sau đó, chính quyền Bắc Kinh đề xuất các quy định quản lý tài chính mới và triệu tập ông Ma.
24 tháng đầy biến cố
Sau khi hoãn IPO hồi năm ngoái, hôm 12/4, Ant Group bị cơ quan quản lý Trung Quốc yêu cầu trở thành một công ty holding, chịu quản lý giống các ngân hàng.
Theo đó, công ty phải loại bỏ cạnh tranh không lành mạnh trong hoạt động kinh doanh thanh toán, quản lý rủi ro thanh khoản của các sản phẩm quỹ, chấm dứt tình trạng độc quyền thông tin và cải thiện quản trị công ty.
Trước đó 2 ngày, Cục Quản lý thị trường Trung Quốc thông báo phạt Alibaba 18 tỷ nhân dân tệ, tương đương 2,75 tỷ USD vì vi phạm các quy định về chống độc quyền. Đây là mức phạt kỷ lục đối với một công ty Trung Quốc.
Tháng 9/2021, theo Wall Street Journal, ứng dụng 1 tỷ người dùng thuộc Ant Group sẽ phải chia tách mảng kinh doanh cho vay lợi nhuận cao. Theo kế hoạch, Ant cũng phải chuyển dữ liệu người dùng cho một liên doanh chấm điểm tín dụng do nhà nước góp vốn. Những dữ liệu người dùng này vốn được Ant sử dụng để làm cơ sở cho các quyết định cho vay.
Ant Group bị yêu cầu chịu quản lý giống các ngân hàng. Ảnh: Reuters.
Tháng 4/2022, Reuters đưa tin Ủy ban Kiểm tra Kỷ luật Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc (CCDI) đang đóng vai trò chính trong cuộc điều tra về mối liên hệ giữa Ant Group và các công ty thuộc sở hữu của nhà nước Trung Quốc.
Đến tháng 7, Alibaba nằm trong danh sách các công ty bị phạt vì không tuân thủ quy tắc chống độc quyền, liên quan đến việc báo cáo những giao dịch trong quá khứ.
Một trong số 5 thương vụ liên quan đến Alibaba là thương vụ mua cổ phần công ty con Youku Tudou, nền tảng phát trực tuyến, vào năm 2021.
Cuối tháng 11, nguồn tin của Reuters cho biết giới chức Trung Quốc dự định phạt Ant Group hơn 1 tỷ USD. Nhưng điều này cũng mở đường cho việc chấm dứt cuộc trấn áp kéo dài 2 năm đối với công ty công nghệ tài chính này.
