Trong một nghiên cứu vào 2018, PWC (PriceWaterHouse Cooper), một trong bốn công ty kiểm toán hàng đầu thế giới (cùng với Deloitte, Ernst & Young và KPMG) đã chỉ ra rằng khoảng một phần ba người Mỹ trưởng thành không sử dụng tiền mặt để thanh toán, trong khi một phần mười thế hệ trẻ chỉ thực hiện thanh toán bằng các ứng dụng kỹ thuật số. Xu hướng này đã tăng tốc trong thời kỳ đại dịch toàn cầu khi người dùng dịch vụ thích các giao dịch kỹ thuật số và giao dịch không tiếp xúc hơn tiền mặt.
Một thống kê khác của PWC cho thấy việc sử dụng tiền mặt đã giảm 40%; hơn nữa, 90% người được hỏi cho biết họ sẽ giảm việc sử dụng tiền mặt trong tương lai.
Có rất nhiều phản ứng trái chiều với sự gia tăng của các nền tảng thanh toán trực tuyến. Nhiều công ty lớn tạo ra loại tiền kỹ thuật số của riêng họ với tên gọi “stablecoin” (tức là các loại tiền kỹ thuật số được định giá bằng fiat). Ngân hàng trung ương các nước cũng bắt đầu bắt kịp xu hướng bằng cách phát triển “tiền tệ kỹ thuật số của ngân hàng trung ương” hay “Tiền số pháp định” (Central Bank Digital Currency, gọi tắt CBDC). CBDC được ban hành và quản lý bởi cơ quan quản lý tiền tệ của quốc gia hoặc ngân hàng trung ương.
Tại buổi giao lưu và chia sẻ kinh nghiệm giữa Hiệp hội Blockchain Việt Nam (VBA) và Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) mới đây, đại diện IMF đã chia sẻ về quá trình thúc đẩy chính sách cho CBDC tại các nước IMF đang có trụ sở hoạt động. “Hiện nay, tuy IMF chưa ứng dụng công nghệ blockchain vào quy trình vận hành, nhưng chúng tôi rất quan tâm và đang tập trung vào tài chính truyền thống và chính sách để giải quyết vấn đề CBDC và Fintech”, ông Jean Portier - Chuyên gia Tài chính cao cấp và phân tích thị trường toàn cầu tại IMF Mỹ chia sẻ.
Trước đó, bà Kristalina Georgieva - Giám đốc điều hành IMF cũng nhấn nhấn mạnh tầm quan trọng của CBDC tại một hội nghị tổ chức ở Atlantic Council, Washington, DC (Hoa Kỳ): “Nếu các CBDC được thiết kế thận trọng, chúng có thể mang lại khả năng phục hồi cao hơn, an toàn hơn, tính khả dụng cao hơn và chi phí thấp hơn so với các hình thức tiền kỹ thuật số tư nhân”.
Đẩy nhanh tiến độ hoàn thiện kỹ thuật số
Hiện IMF đang nghiên cứu tiềm năng thiết lập một nền tảng thanh toán dành cho CBDC. Mục đích chung của nền tảng này là giúp điều phối giao dịch giữa các cá nhân, doanh nghiệp và quốc gia; cung cấp dịch vụ thanh toán trên quy mô toàn cầu để đảm bảo thanh toán được thực hiện kịp thời.
Đại diện VBA trao đổi với đại diện IMF trao đổi về quá trình thúc đẩy chính sách cho CBDC.
Các chuyên gia tin rằng CBDC sẽ đóng góp đáng kể vào tiến trình hiện đại hóa môi trường tiền tệ, đồng thời đổi mới các giao dịch liên ngân hàng và thanh toán trên thị trường tài chính. Nhiều quốc gia trên thế giới đang tìm hiểu xem CBDC sẽ ảnh hưởng như thế nào đến nền kinh tế, mạng lưới tài chính hiện có và sự ổn định của họ.
Châu Á đang là tâm điểm của cuộc đua toàn cầu khi Trung Quốc trở thành nền kinh tế lớn đầu tiên thí điểm CBDC vào năm 2020 với đồng nhân dân tệ kỹ thuật số. Ba nước Đông Nam Á là Thái Lan, Lào và Việt Nam cũng đang nghiên cứu các dự án liên quan đến CBDC. Theo báo cáo mới nhất PWC, từ năm 2021, Ngân hàng Trung ương Thái Lan (BoT) đã công bố hướng dẫn phát triển và thử nghiệm CBDC bán lẻ (Retail CBDC). Trước đây, BoT cũng đã tiến hành thí điểm CBDC bán buôn (Wholesale CBDC).
Còn theo Nikkei, Ngân hàng Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào cũng đang hợp tác với một startup fintech tại Nhật Bản để nghiên cứu về CBDC từ năm 2021. Sáng kiến này đánh dấu nỗ lực của Lào trong việc mở rộng phạm vi tiếp cận đồng kip. Phiên bản kỹ thuật số của kip sẽ giúp các nhà hoạch định chính sách có thể thu thập dữ liệu cần thiết tốt hơn để nắm bắt nhịp phát triển của nền kinh tế.
Cơ hội xen lẫn rủi ro cho Việt Nam
Có thể thấy Việt Nam hiện chậm trễ hơn các nước láng giềng trong việc nghiên cứu CBDC, dù từ năm 2017, Chính phủ Việt Nam đã bắt đầu có những chính sách liên quan đến tiền kỹ thuật số, quản lý tài sản số. Theo Quyết định 942/QĐ-TTg ngày 15/6/2021, Ngân hàng Nhà nước (NHNN) được giao vai trò nghiên cứu và thí điểm sử dụng tiền kỹ thuật số, dựa trên công nghệ blockchain, trong vòng 3 năm tới. NHNN, Bộ Tư pháp và Bộ Tài chính đang bắt tay vào nghiên cứu cơ chế pháp lý cho quản lý tài sản số, tiền số.
Trong buổi làm việc giữa VBA và IMF, ông Nguyễn Đoan Hùng, Phó Chủ tịch Hiệp hội Blockchain Việt Nam, Nguyên Phó Chủ tịch Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cho biết, các quốc gia đều cho rằng CBDC mang nhiều lợi ích lớn như an toàn, hiệu quả và điều chỉnh hoá được.
“Chính phủ Việt Nam quyết tâm đẩy mạnh số hoá nền kinh tế, chính phủ điện tử, nền kinh tế số, xã hội số và đã giao NHNN nghiên cứu về khuôn khổ pháp lý và cách thức quản lý. Chúng ta có chính phủ số, nền kinh tế số thì sớm muộn gì cũng có đồng tiền số”, ông Hùng nhận định.
Năm 2021, X-Vision - nhóm chuyên gia Việt Nam từ nhiều lĩnh vực như tài chính, công nghệ, tiền kỹ thuật số… đã tham gia cuộc thi Global CBDC Challenge do Cơ quan Quản lý Tiền tệ Singapore (MAS) tổ chức và đưa ra nhiều đề xuất về tiền số pháp định cho ngành bán lẻ, dựa trên 3 góc nhìn là công cụ, phân phối và cơ sở hạ tầng cho CBDC.
Dù vậy, vẫn còn quá sớm để đánh giá về thành công hoặc rủi ro của CBDC. Bên cạnh những lợi ích không thể chối bỏ, CBDC vẫn tồn tại một số vấn đề như việc có thể thay đổi hệ thống tài chính ổn định, ảnh hưởng chính sách tiền tệ, quyền riêng tư và bảo vệ an ninh mạng. Nền kinh tế số vẫn còn khá non trẻ, do đó mỗi quốc gia cần nghiên cứu, thí điểm và thử sai nhiều trước khi đi đến quyết định có nên triển khai CBDC hay không.
