Thanh tra Chính phủ vừa ban hành kết luận chuyên đề công tác quản lý nhà nước về giáo dục, đào tạo, trong đó chỉ ra một số sai phạm trong việc quản lý nhà nước về sách giáo khoa.
Lãng phí sách giáo khoa hơn 2.000 tỷ đồng
Theo kết luận, Bộ Giáo dục và Đào tạo không cung cấp được Bản thảo mẫu sách giáo khoa để làm đối chiếu sách giáo khoa hiện hành với bản thảo mẫu sách giáo khoa được phê duyệt, thể hiện việc buông lỏng trong công tác lưu trữ.
Khi biên soạn sách giáo khoa đã thiết kế một số bảng số liệu để trống nên học sinh có thể viết vào sách giáo khoa (79/193 cuốn). Bộ Giáo dục và Đào tạo mới ban hành được 3 văn bản, trong đó có nội dung hướng dẫn các cơ sở giáo dục phổ thông và giáo viên hướng dẫn học sinh sử dung sách giáo khoa, nhắc nhở học sinh có ý thức giữ gìn, không được viết vẽ vào sách nhưng chưa ban hành được cơ chế, chính sách quy định về sử dụng lại sách giáo khoa. Việc sử dụng lại sách giáo khoa mới đạt khoảng 35%.
Kết luận nêu rõ từ năm 2014 đến tháng 8/2019, có 79/193 cuốn sách giáo khoa học sinh có thể viết vào sách giáo khoa đã được in, phát hành và bán được tổng số 303.058.000 bản. Trường hợp tính 65% sách giáo khoa có các trang sách học sinh có thể viết vào không dùng lại được, gây lãnh phí cho gia đình học sinh và xã hội với giá trị tạm tính là hơn 2.374 tỷ đồng.
Quá trình điều chỉnh tăng giá sách lần 3, Bộ Giáo dục và Đào tạo chưa có giải pháp kiểm soát chặt chẽ để yêu cầu nhà xuất bản phải thực hiện đầy đủ chỉ đạo của Bộ. Trong khi đó, nhà xuất bản đã diều chỉnh giá bán sách giáo khoa 16,9%.
Năm 2014, Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành Thông tư số 21/2014 ngày 7/7/2014 quy định về quản lý và sử dụng xuất bản phẩm tham khảo trong các cơ sở giáo dục mầm non, giáo dục phổ thông và giáo dục thường xuyên song chưa kịp thời ban hành văn bản về việc dừng sử dụng Văn bản số 2372 (có nội dung hướng dẫn sách bài tập do Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam tổ chức biên soạn dựa theo sách giáo khao và được Bộ Giáo dục và Đào tạo thẩm định, cho phép xuất bản).
Điều này đã gây nhầm lẫn cho học sinh, phụ huynh và xã hội hiểu rằng sách bài tập cũng là tài liệu bắt buộc phải mua kèm sách giáo khoa.
Từ đó, hầu hết gia đình học sinh khi mua sách giáo khoa đều mua sách bài tập kèm theo do NXB Giáo dục Việt Nam phát hành. Thanh tra Chính phủ cho rằng nội dung này có dấu hiệu “lợi ích nhóm” giữa Bộ Giáo dục và Đào tạo là cơ quan quản lý Nhà nước với NXB Giáo dục Việt Nam trong việc in ấn, phát hành sách bài tập.
Có dấu hiệu lạm dụng độc quyền sách giáo khoa
Theo Thanh tra Chính phủ, Công ty TNHH MTV Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam là đơn vị duy nhất được tổ chức biên tập, thiết kế, chế bản, xuất bản, in và phát hành sách giáo khoa biên soạn theo Nghị quyết số 40. Việc lựa chọn nhà thầu cung cấp giấy in để sản xuất sách giáo khoa theo phương thức chào hàng cạnh tranh.
Tuy nhiên, việc xác định nhu cầu sản xuất của nhà xuất bản không sát thực tế nên lượng hàng tồn kho lớn (chủ yếu là giấy in), làm tăng chi phí lãi vay, dự phòng giảm giá hàng tồn kho dẫn đến giảm hiệu quả sử dụng vốn.
Nhà xuất bản chưa ban hành quy định về lựa chọn nhà thầu in, cung cấp vật tư, giấy in… để áp dụng thống nhất trong doanh nghiệp. Nhà xuất bản chưa bổ sung đăng ký kinh doanh nhập khẩu giấy in hoặc tổ chức thực hiện việc ủy thác nhập khẩu giấy in để giảm bớt chi phí trung gian, giảm giá thành sách giáo khoa.
Đặc biệt từ trước năm 2014, trong giai đoạn từ 2014-2019, nhà xuất bản chỉ thu thập báo giá của một số ít nhà thầu cung cấp giấy in, chỉ có 2-3 đơn vị được lựa chọn trong một năm, lặp đi lặp lại trong nhiều năm.
“Những nội dung trên cho thấy việc lựa chọn nhà thầu cung cấp giấy in để sản xuất sách giáo khoa theo phương thức chào hàng cạnh tranh có nhiều điểm bất thường, chưa đảm bảo công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế”, kết luận nêu.
Kết quả kiểm tra, xác minh cũng cho thấy, giai đoạn 20 14-2018, quá trình xây dựng giá gói thầu in sách giáo khoa, hạch toán của nhà xuất bản có sai sót dẫn đến gia đình học sinh phải mua sách giá khoa bằng giá nhà xuất bản đã đăng ký giá từ năm 2011 cao hơn giá sách giáo khoa phải đăng ký đúng giá số tiền hơn 85 tỷ đồng.
Việc lựa chọn nhà thầu cung cấp giấy in, nhà thầu in, phát hành, kinh doanh sách giáo khoa còn một số thiếu sót, vi phạm dẫn đến sách giáo khoa được nhà xuất bản đăng ký từ năm 2011 cao bất hợp lý.
Nhà xuất bản chưa thực hiện rà soát cơ cấu chi phí và giá thành, định mức, kế hoạch sản xuất kinh doanh, tỷ lệ chiết khấu của sách giáo khoa cao, chưa thực hiện tiết kiệm chi phí nhằm giảm giá thành sách giáo khoa, chưa thực hiện tái cấu trúc và nâng cao công tác quản trị doanh nghiệp…
“Nhà xuất bản có hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường, lạm dụng vị trí độc quyền bị cấm theo quy định của Luật Cạnh tranh; xây dựng mức giá để đăng ký giá sai so với hướng dẫn của cơ quan nhà nước có thẩm quyền quy định, có dấu hiệu vi phạm quy định trong lĩnh vực giá, quy định về đăng ký giá sách giáo khoa”, kết luận nêu.
Cần đấu thầu rộng rãi để chống thao túng giá
Với những sai phạm trên, Thanh tra Chính phủ kiến nghị Thủ tướng chỉ đạo Bộ Giáo dục và Đào tạo nghiên cứu, ban hành ngay cơ chế, chính sách quy định về sử dụng lại sách giáo khoa để hạn chế tối đa lãng phí cho gia đình học sinh và xã hội.
Nhà xuất bản cần biên soạn sách mới, hạn chế tối đa dạng bài tập điền, viết; xây dựng lộ trình không thực hiện in sách giáo khoa theo hình thức giao in gia công, chuyển sang hình thức đấu thầu rộng rãi, chống độc quyền, thao túng giá đối với sách giáo khoa.
Thanh tra Chính phủ cũng kiến nghị Thủ tướng chỉ đạo Bộ Tài chính phối hợp với Bộ Giáo dục và Đào tạo kiểm tra các yếu tố hình thành giá sách giáo khoa từ năm 2011 của Công ty TNHH MTV NXB Giáo dục Việt Nam về giá giấy in, tỷ lệ chiết khấu, cơ cấu chi phí và giá thành... Trường hợp có dấu hiệu vi phạm pháp luật, thì chuyển cơ quan điều tra để xử lý.
Về xử lý kinh tế, tiến hành thanh tra thời kỳ từ 2014-2018, trong khi đó sách giáo khoa được nhà xuất bản đăng ký giá từ năm 2011, nên chưa xác định được cụ thể chính xác số tiền mà khách hàng là các gia đình học sinh đã mua sách cao hơn bình thường. Do đó, nhà xuất bản cần nộp ngân sách Nhà nước toàn bộ số tiền gia đình học sinh đã mua sách cao hơn giá mà nhà xuất bản phải đăng ký đúng giá từ năm 2011 đến nay.
