Theo quy định, thông thường mức lương tối thiểu vùng được Hội đồng Tiền lương Quốc gia xem xét, điều chỉnh sau một năm thực hiện. Tuy nhiên, sau hơn 2 năm trì hoãn tăng lương (từ năm 2020) do đại dịch Covid-19 đã tác động tiêu cực đến kinh tế, xã hội, sản xuất, kinh doanh, việc làm và đời sống của người lao động, đến năm 2022, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 38/2022/NĐ-CP về việc tăng lương tối thiểu vùng ngay từ ngày 1/7/2022 thay vì 1/1 hằng năm.
Mức tăng là 6%, kéo dài đến ngày 31/12/2023. Lần đầu tiên, quy định về mức lương tối thiểu theo giờ cũng đã được ban hành.
Tính toán đến bối cảnh của thị trường khi xem xét tăng lương
Nếu như theo thông lệ, thì chỉ còn nửa năm nữa, các cơ quan có thẩm quyền phải đưa ra phương án có điều chỉnh lương tối thiểu vùng cho năm 2024 hay không, để kịp cho lộ trình thực hiện ngay từ đầu năm sau. Vì vậy, câu chuyện tăng lương tối thiểu vùng ở thời điểm này lại được “hâm nóng”.
Thừa nhận tình hình thực tế hiện nay có những khó khăn để tăng lương tối thiểu, song ông Lê Đình Quảng, thành viên Hội đồng Tiền lương Quốc gia, Phó Trưởng Ban Chính sách pháp luật (Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam) nhìn nhận, với những yếu tố về tốc độ tăng trưởng kinh tế, chỉ số giá tiêu dùng, mức sống tối thiểu của gia đình người lao động và người hưởng lương thì có thể nói đủ điều kiện để xem xét điều chỉnh mức lương tối thiểu vùng năm 2024.
“Tuy nhiên trong bối cảnh hiện nay, khả năng chi trả của doanh nghiệp cũng gặp rất nhiều khó khăn nên việc xem xét điều chỉnh mức lương tối thiểu như thế nào, mức bao nhiêu, áp dụng vào thời điểm nào là cần tính toán, bởi thông thường các điều chỉnh hầu hết đều áp dụng từ ngày 1/1 hằng năm”, ông Lê Đình Quảng nói.
Từng nhiều năm tham gia Hội đồng Tiền lương Quốc gia, nguyên Thứ trưởng Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội, cũng là nguyên Chủ tịch Hội đồng Tiền lương Quốc gia Phạm Minh Huân cho rằng, hiện cần đánh giá việc tăng lương tối thiểu vùng theo quy định tại Nghị định số 38 thực hiện từ ngày 1/7/2022 có tác động thế nào đến đời sống người lao động.
Theo ông, điều quan trọng nhất là tăng lương ở doanh nghiệp thì gắn với năng suất lao động, hiệu quả sản xuất, kinh doanh; thị trường lao động giữa cung và cầu; khả năng chi trả của doanh nghiệp. Cùng với đó, cũng cần tính đến bối cảnh thị trường lao động trong nửa đầu năm 2023 khi có hơn 500.000 người lao động bị ảnh hưởng đến việc làm, các doanh nghiệp cũng đang gặp thách thức lớn.
“Cần tính khía cạnh của thị trường, doanh nghiệp, quan điểm của Nhà nước để từ đó xem xét việc có tăng lương tối thiểu vùng hay không. Nếu tăng lương thì ở mức nào. Cố gắng thực hiện tăng lương từ đầu năm tài chính để doanh nghiệp còn chuẩn bị và đưa vào kế hoạch thực hiện”, vị nguyên Thứ trưởng lưu ý.
Lương tối thiểu tăng nhưng vẫn chưa đủ sống
Khó khăn về việc làm, thu nhập, nên việc có mong muốn tăng lương tối thiểu theo các chuyên gia là nguyện vọng chính đáng của người lao động, đặc biệt trong bối cảnh giá cả, lạm phát tăng. Tuy nhiên, về phần mình, các doanh nghiệp cũng có những lí lẽ riêng để chưa muốn điều chỉnh trong bối cảnh hiện nay.
Người lao động mong muốn tăng lương trong năm 2024. Ảnh - N.Dương.
Ông Hoàng Quang Phòng, Phó Chủ tịch Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) nhìn nhận, việc doanh nghiệp duy trì được mức hiện có đã là nỗ lực rất lớn, vì thế nếu điều chỉnh tiền lương tối thiểu thì doanh nghiệp càng khó khăn hơn.
“Doanh nghiệp khó khăn hơn nghĩa là đời sống người lao động cũng khó khăn thêm, doanh nghiệp sẽ phải điều tiết lại, thậm chí kể cả cắt giảm việc làm, cho lao động nghỉ luân phiên. Từ đó, vô hình chung chúng ta lại đẩy một bộ phận người lao động đang có việc làm trở thành không có việc. Khi không có việc đồng nghĩa thu nhập giảm khiến đời sống giảm, đó là điều không ai mong muốn”, Phó Chủ tịch VCCI phân trần.
Phó Chủ tịch VCCI cũng thông tin, sắp tới Hội đồng Tiền lương Quốc gia sẽ họp trao đổi chi tiết và có những khuyến nghị cụ thể để có được quyết sách phù hợp nhằm giảm bớt khó khăn cho doanh nghiệp. “Trước mắt là duy trì được hoạt động cho doanh nghiệp tức là người lao động sẽ có việc làm, khi có việc làm thì dù thu nhập ở mức tối thiểu vẫn còn hơn là không có gì”, ông Hoàng Quang Phòng nói thêm.
Để có căn cứ nghiên cứu, đề xuất với Chính phủ về việc điều chỉnh mức lương tối thiểu vùng trong năm 2024, Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội cũng đã đề nghị các địa phương rà soát, đánh giá việc thực hiện mức lương tối thiểu vùng tại các doanh nghiệp áp dụng từ ngày 1/7/2022. Từ đó, địa phương đưa ra đề xuất, kiến nghị về việc điều chỉnh mức lương tối thiểu áp dụng cho năm 2024 gắn với bối cảnh dự báo.
Thực tế, ngoại trừ hai năm “lỡ hẹn” do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19 (năm 2020, 2021 lương tối thiểu vùng giữ nguyên mức của năm 2019), thì lương tối thiểu đều được điều chỉnh hằng năm, tiền lương của người lao động dần được cải thiện.
Theo thống kê của Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, nhờ việc tăng lương tối thiểu vùng trong năm 2022, tiền lương bình quân của người lao động trong các doanh nghiệp có tổ chức công đoàn tăng khoảng 6,2% so với năm 2021 (7,78 triệu đồng/tháng).
Tại Hà Nội, thống kê của Sở Lao động – Thương binh và Xã hội Hà Nội cho thấy, việc Chính phủ ban hành Nghị định số 38, trong đó mức lương tối thiểu tháng tăng bình quân 6% khiến tiền lương bình quân chung của người lao động năm 2022 trên địa bàn tăng khoảng từ 6 – 7% so với năm 2021.
Còn tại TP.HCM, báo cáo Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội về việc thực hiện mức lương tối thiểu vùng theo Nghị định số 38, Uỷ ban nhân dân TP.HCM cho biết, việc điều chỉnh tăng mức lương tối thiểu từ ngày 1/7/2022 đã giúp đáp ứng nhu cầu sống tối thiểu của người lao động, tạo điều kiện cho người lao động tăng lương, tăng thu nhập, cải thiện đời sống giúp người lao động gắn bó với doanh nghiệp hơn.
Mặc dù vậy, mức lương của người lao động tuy có tăng nhưng nhìn chung vẫn thấp, thu nhập từ lương không theo kịp mức tăng giá cả sinh hoạt. Vì vậy, địa phương này kiến nghị, khi công bố tăng mức lương tối thiểu, Chính phủ cần có chính sách kiểm soát chỉ số giá và lạm phát, ổn định giá cả các mặt hàng thiết yếu phục vụ nhu cầu cuộc sống của người lao động.
Mặt khác, cần ban hành và công bố sớm để cộng đồng doanh nghiệp và các cơ quan quản lý Nhà nước ở địa phương tổ chức tốt việc triển khai thực hiện.
Theo Nghị định số 38, mức lương tối thiểu tháng đang được áp dụng theo 4 vùng gồm: Vùng 1 là 4.680.000 đồng/tháng; vùng 2 là 4.160.000 đồng/tháng; vùng 3 là 3.640.000 đồng/tháng và vùng 4 là 3.250.000 đồng/tháng. Về mức lương tối thiểu giờ, vùng 1 là 22.500 đồng/giờ, vùng 2 là 20.000 đồng/giờ, vùng 3 là 17.500 đồng/giờ, vùng 4 là 15.600 đồng/giờ.
Bộ luật Lao động 2019 quy định, mức lương tối thiểu là mức lương thấp nhất được trả cho người lao động làm công việc giản đơn nhất trong điều kiện lao động bình thường, nhằm bảo đảm mức sống tối thiểu của người lao động và gia đình họ, phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế - xã hội.
Mức lương tối thiểu này được xác lập theo vùng và được Chính phủ công bố dựa trên khuyến nghị của Hội đồng Tiền lương quốc gia.
Theo chương trình làm việc hằng năm của Hội đồng Tiền lương Quốc gia, trong quý 1, Hội đồng sẽ xây dựng kế hoạch để quý 2 thực hiện khảo sát, trên cơ sở đó đến quý 3 chuẩn bị phương án và quý 4 họp tham mưu để trình Chính phủ mức điều chỉnh tiền lương tối thiểu vùng.
Lương tối thiểu được điều chỉnh dựa trên các yếu tố như: Mức sống tối thiểu của người lao động và gia đình họ; tương quan giữa mức lương tối thiểu và mức lương trên thị trường; chỉ số giá tiêu dùng, tốc độ tăng trưởng kinh tế; quan hệ cung, cầu lao động; việc làm và thất nghiệp; năng suất lao động và khả năng chi trả của doanh nghiệp.
