Trước khi thập kỷ vừa qua kết thúc, ở Mỹ, người ta dễ dàng bắt gặp nhiều kỹ sư trẻ đi xe điện Bird di chuyển đến văn phòng WeWork gần đó.
Hoặc đến thời kỳ bùng nổ dịch Covid, khi ấy xe điện và không gian làm việc chung không còn là hai yếu tố quá quan trọng nữa, con người nảy sinh ra nhu cầu cần một công cụ giúp làm việc từ xa. Rất nhiều tiền đã được đổ vào lĩnh vực giải trí và giáo dục, những thứ mà người tiêu dùng hướng tới trong thời gian bị phong toả. Thời gian đó, giao dịch tiền điện tử cũng rất mạnh.
Cả hai thời kỳ ấy, dòng tiền đều rẻ và dồi dào. Chính sách lãi suất gần bằng 0 của Cục Dự trữ Liên bang (Fed) đã có hiệu lực kể từ sau cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008, và các nỗ lực kích thích của Covid đã “đổ thêm dầu vào lửa”, khuyến khích các nhà đầu tư chấp nhận rủi ro, đặt cược vào sự đổi mới lớn tiếp theo.
Trong năm 2023 vừa qua, việc Fed nâng lãi suất chuẩn lên mức cao nhất trong 22 năm và lạm phát dai dẳng khiến người tiêu dùng rút lui và các doanh nghiệp tập trung vào hiệu quả, bong bóng tiền giá rẻ đã vỡ. Các nhà đầu tư mạo hiểm liên tục rút lui sau mức tài trợ kỷ lục đạt được vào năm 2021, buộc các công ty khởi nghiệp đốt tiền phải rút lui hoặc phá sản.
WeWork và Bird cũng nộp đơn xin phá sản. Những trò chơi thịnh hành trong giai đoạn dịch Covid đến từ các công ty khởi nghiệp như Hopin hay Clubhouse dần chìm vào quên lãng. Doanh nhân tiền điện tử Sam Bankman-Fried, người sáng lập sàn giao dịch tiền điện tử thất bại FTX đã bị kết án về tội gian lận và điều ấy có thể khiến ông ấy phải ngồi tù suốt đời.
Tuần trước, Trevor Milton, người sáng lập hãng sản xuất ô tô Nikola đã bị kết án 4 năm tù vì tội lừa đảo. Công ty của ông đã huy động được rất nhiều tiền mặt và vượt qua mức định giá 30 tỷ USD nhờ lời hứa đưa các phương tiện chạy bằng hydro ra thị trường đại chúng. Tháng 12/2023 cũng chứng kiến sự sụp đổ của Hyperloop One, công ty đã đầu tư hàng trăm triệu đô la để xây dựng phương tiện vận tải hình ống có thể vận chuyển hành khách và hàng hóa với tốc độ hàng không trong môi trường áp suất thấp.
Chắc chắn sẽ còn nhiều “nỗi đau” diễn ra vào năm 2024, khi tiền mặt tiếp tục cạn kiệt đối với các hoạt động kinh doanh không bền vững. Các nhà đầu tư mạo hiểm như Jeff Richards của GGV Capital nhìn thấy sự kết thúc trước mắt, nhận ra rằng những ngày áp dụng chính sách lãi suất bằng 0 (ZIRP) đã là quá khứ và chỉ các công ty đang hoạt động tốt sẽ tiếp tục hoạt động tốt.
Các nhà đầu tư rõ ràng rất hào hứng với công nghệ. Sau khi giảm 33% vào năm 2022, Nasdaq Composite đã tăng 44% trong năm 2023 tính đến thời điểm đóng cửa vào thứ Tư ngày 27/12, đưa chỉ số thiên về công nghệ lên cao, đánh dấu sự phục hồi sau vụ phá sản dot-com.
Giá trị của nhà sản xuất chip Nvidia đã tăng hơn gấp ba lần trong năm 2023 khi các công ty đám mây và công ty khởi nghiệp về trí tuệ nhân tạo mua lại bộ vi xử lý cần thiết của công ty để đào tạo và chạy các mô hình AI tiên tiến. Meta công ty mẹ của Facebook đã tăng gần 200%, phục hồi trở lại sau năm 2022 tàn khốc nhờ cắt giảm chi phí đáng kể và đầu tư vào AI.
Theo dữ liệu từ Hiệp hội Đầu tư mạo hiểm Quốc gia (NVCA), từ năm 2004 đến năm 2008, đầu tư mạo hiểm ở Mỹ đạt trung bình khoảng 30 tỷ USD mỗi năm. Khi Fed kéo lãi suất xuống gần bằng 0, các nhà quản lý tiền lớn đã mất cơ hội thu được lợi nhuận từ thu nhập cố định và công nghệ đã thúc đẩy tăng trưởng mạnh mẽ trong nền kinh tế toàn cầu và thị trường chứng khoán tăng trưởng bền vững.
Các nhà đầu tư khao khát lợi nhuận đã đổ vào các lĩnh vực công nghệ rủi ro nhất. Từ năm 2015 đến năm 2019, các quỹ đầu tư mạo hiểm đầu tư trung bình 111,2 tỷ USD hàng năm vào Mỹ, lập kỷ lục hầu như mỗi năm. Cơn sốt lên đến đỉnh điểm vào năm 2021, khi các quỹ đầu tư mạo hiểm rót hơn 345 tỷ USD vào các công ty khởi nghiệp công nghệ - nhiều hơn tổng số tiền họ đầu tư từ năm 2004 đến năm 2011.
Nhiều tiền nhưng lợi nhuận thấp
Vòng xoáy phá sản của WeWork đã diễn ra từ lâu. Nhà cung cấp không gian làm việc chung này đã huy động được hàng tỷ USD từ SoftBank với mức định giá cao nhất là 47 tỷ USD nhưng đã thất bại khi lần đầu tiên cố gắng IPO vào năm 2019. Các nhà đầu tư chùn bước trước khoản lỗ hơn 900 triệu USD mà công ty đã gánh chịu trong nửa đầu năm 2019 và tỏ ra hoài nghi về các giao dịch với các bên liên quan liên quan đến Giám đốc điều hành Adam Neumann .
Cuối cùng, WeWork đã IPO mà không có sự góp mặt của CEO Neumann. Tuy nhiên, sự kết hợp giữa lãi suất tăng và xu hướng quay trở lại văn phòng chậm chạp đã làm suy yếu tình hình tài chính và giá cổ phiếu của WeWork.
Vào tháng 8/2023, WeWork cho biết trong một hồ sơ chứng khoán rằng có “mối lo ngại đang diễn ra” và đến tháng 11/2023, công ty đã nộp đơn xin phá sản. Giám đốc điều hành David Tolley đã vạch ra kế hoạch thoát khỏi nhiều hợp đồng thuê đắt tiền đã ký vào thời hoàng kim của WeWork.
Con đường dẫn đến phá sản của Bird cũng đi theo một quỹ đạo tương tự, mặc dù công ty xe điện này đạt mức định giá thị trường tư nhân thấp hơn nhiều là 2,5 tỷ USD. Được thành lập bởi cựu nhân viên Uber Travis VanderZanden, Bird đã ra mắt công chúng thông qua SPAC vào tháng 11 năm 2021 và nhanh chóng giảm xuống dưới mức định giá ban đầu.
Khác xa với những ngày tăng trưởng vượt bậc trong năm 2018, khi công bố đã đạt 10 triệu chuyến đi trong một năm, mô hình của Bird đã sụp đổ khi các nhà đầu tư ngừng bơm tiền mặt để trợ cấp các chuyến đi giá rẻ cho người tiêu dùng.
Vào tháng 9, công ty bị hủy niêm yết khỏi Sở giao dịch chứng khoán New York và bắt đầu giao dịch qua quầy. Bird đã nộp đơn xin bảo hộ phá sản vào đầu tháng 12/2023 và cho biết họ sẽ sử dụng thủ tục phá sản để tạo điều kiện thuận lợi cho việc bán tài sản của mình và dự kiến sẽ hoàn thành trong vòng 90 đến 120 ngày.
Trong khi sự bùng phát của đại dịch Covid vào năm 2020 là một cú sốc đối với các doanh nghiệp như WeWork và Bird, thì một lớp công ty hoàn toàn mới đã phát triển mạnh mẽ - ít nhất là trong một thời gian ngắn. Bên cạnh sự bùng nổ giá cổ phiếu của Zoom, Netflix và Peloton, các nhà đầu tư khởi nghiệp muốn tham gia vào hoạt động này.
Nền tảng lập kế hoạch sự kiện ảo Hopin, được thành lập vào năm 2019, đã chứng kiến mức định giá của nó tăng từ 1,5 tỷ USD vào tháng 12 năm 2020 lên 7,75 tỷ USD vào tháng 8 năm 2021. Trong khi đó, Andreessen Horowitz đã giới thiệu Clubhouse là ứng dụng phù hợp để tổ chức các phiên ảo có sự góp mặt của những người nổi tiếng và những người có ảnh hưởng. Công ty đã dẫn đầu khoản đầu tư vào Clubhouse với mức định giá 4 tỷ USD vào đầu năm 2021.
Tuy nhiên, đến tháng 4/2023, Clubhouse cho biết họ đang sa thải một nửa nhân viên để “tái thiết lập” công ty.
FTX gần như sụp đổ chỉ sau một đêm vào cuối năm 2022 khi khách hàng của sàn giao dịch tiền điện tử yêu cầu rút tiền nhưng không thể thực hiện được do cách Bankman-Fried sử dụng tiền của họ.
Trưởng thành từ những bài học kinh nghiệm
Hyperloop One là một ý tưởng khác chưa bao giờ thành hiện thực. Công ty ban đầu được gọi là Virgin Hyperloop, đã huy động được hơn 450 triệu USD kể từ khi thành lập vào năm 2014 cho đến khi đóng cửa vào tháng 12/2023. Các nhà đầu tư bao gồm Tập đoàn Virgin của Sir Richard Branson, quỹ tài sản có chủ quyền của Nga và Khosla Ventures.
Nhưng Hyperloop One đã không thể đảm bảo các hợp đồng có thể đưa nó vượt ra ngoài địa điểm thử nghiệm ở Las Vegas, thêm vào nhiều năm đấu tranh liên quan đến các cáo buộc về hành vi sai trái của giám đốc điều hành. Theo Bloomberg, hiện công ty đang bán bớt tài sản và sa thải các nhân viên còn lại.
Ngay cả với các phân khúc công nghệ mới nổi vẫn đang phát triển mạnh mẽ, thị trường vốn cũng đang gặp nhiều thách thức bên ngoài AI. Hầu như không có công ty công nghệ nào IPO trong hai năm qua sau những năm kỷ lục 2020 và 2021.
Một số đợt IPO công nghệ diễn ra trong năm nay đã không khơi dậy được nhiều sự nhiệt tình. Công ty Instacart ra mắt công chúng vào tháng 9 với giá 42 USD/cổ phiếu sau khi giảm đáng kể mức định giá. Cổ phiếu kể từ đó đã mất hơn 40% giá trị, đóng cửa hôm thứ Tư ở mức 23,93 USD.
SoftBank của Masayoshi Son, nhà đầu tư chính của WeWork và một số công ty khác đã thất bại trong vài năm qua, đã đưa nhà thiết kế chip Arm Holdings ra công chúng vào tháng 9 với mức định giá 60 tỷ USD. Việc chào bán này đã cung cấp một số thanh khoản rất cần thiết cho SoftBank. Công ty đã mua lại Arm với giá 32 tỷ USD vào năm 2016.
Arm đã hoạt động tốt hơn Instacart, cổ phiếu của công ty tăng 46% kể từ đợt phát hành cổ phiếu lần đầu ra công chúng, đóng cửa ở mức 74,25 USD vào thứ Tư.
Nhiều chủ ngân hàng và nhà đầu tư công nghệ đang coi nửa cuối năm 2024 là cơ hội sớm nhất để cửa sổ IPO mở cửa trở lại một cách đáng kể. Đến thời điểm đó, các công ty sẽ có hơn hai năm để thích ứng với môi trường thay đổi của các doanh nghiệp công nghệ, tập trung vào lợi nhuận hơn tăng trưởng và cũng có thể nhận được sự thúc đẩy từ việc cắt giảm lãi suất dự kiến của Fed trong năm mới.
Đối với một số nhà sáng lập, thị trường không bao giờ đóng cửa. Sau khi rời WeWork, nơi được SoftBank hỗ trợ hàng tỷ USD tiền mặt trong một quyết định mà sau này Son gọi là “ngu ngốc”, Adam Neumann đã quay trở lại với việc đó. Năm ngoái, ông đã huy động được 350 triệu USD từ Andreesen Horowitz để thành lập công ty có tên Flow, công ty cho biết họ muốn tạo ra một “môi trường sống ưu việt” bằng cách mua lại các bất động sản dành cho nhiều gia đình trên khắp nước Mỹ.
