Báo cáo trong Hội nghị toàn quốc giữa Thủ tướng Chính phủ với các doanh nghiệp, ông Nguyễn Quốc Hiệp - Chủ tịch Hiệp hội Nhà thầu xây dựng Việt Nam - cho biết các doanh nghiệp xây dựng đang đứng trước nguy cơ phá sản nếu không thu hồi được nợ.
Ngành này đang đối mặt với thách thức mới như bão giá vật liệu cao đến 18-40%, khó khăn về nguồn nhân lực, công việc trở nên hạn hẹp, vướng mắc về thủ tục pháp lý khiến cho triển vọng cuối năm vẫn còn nhiều khó khăn.
Phần lớn doanh nghiệp trong ngành xây dựng dự kiến chỉ đạt 80-90% kế hoạch đặt ra về doanh thu và sản lượng. Nhưng điều đáng lo ngại là dòng tiền và hiệu quả kinh doanh sụt giảm mạnh vì chi phí lớn.
Chây ì nợ
Theo vị Chủ tịch Hiệp hội, hiện các doanh nghiệp xây dựng Việt Nam phần lớn (khoảng 90%) là doanh nghiệp vừa và nhỏ quy mô vốn dao động dưới 100 tỷ. Ngành này có chưa đến 10 doanh nghiệp đạt quy mô vốn trên 1.000 tỷ đồng.
Ông Nguyễn Quốc Hiệp, Chủ tịch Hiệp hội Nhà thầu xây dựng Việt Nam - Ảnh: VGP/Nhật Bắc.
Nợ đọng không thanh toán đang khá phổ biến ở tất cả các doanh nghiệp, các tổng công ty, tập đoàn xây dựng với số dư từ vài trăm đến vài nghìn tỷ đồng.
"Trong khi đó nguồn vốn của doanh nghiệp lại eo hẹp, phải vay ngân hàng để trang trải thi công với lãi suất thông thường khoảng 9-10%/năm. Có những tập đoàn một quý đạt doanh thu đến 3.000 tỷ nhưng hiệu quả chỉ đạt xấp xỉ 10 tỷ đồng ", ông Hiệp nêu.
Nợ đọng công trình đầu tư công chủ yếu từ các công trình đã kết thúc 2-3 năm trước nhưng chưa quyết toán và thanh toán được do có phát sinh hoặc do hồ sơ thanh toán chưa được cấp có thẩm quyền phê duyệt.
Ngoài ra còn có nợ vốn đầu tư ngoài ngân sách do một số chủ đầu tư chây ì cố tình không thanh quyết toán, đặc biệt ở mức 25% cuối của dự án mặc dù đã đưa vào khai thác sử dụng.
Trước thực trạng đó, hiệp hội đề xuất rà soát lại các chủ đầu tư vốn ngân sách để thống kê chính xác số lượng nợ tồn xây dựng trong các năm trước, báo cáo Thủ tướng phương án cắt hết các nợ dồn toa để giải quyết dứt điểm cho các nhà thầu.
Đồng thời, nghiên cứu chế tài yêu cầu chủ đầu tư phải có bảo lãnh thanh toán của ngân hàng cho 20% vốn thanh toán cuối dự án để đảm bảo sự bình đẳng cho các nhà thầu với chủ đầu tư.
"Trước mắt, có chế tài cụ thể để cơ quan chức năng giải quyết cho các khoản nợ đọng kể cả biện pháp công bố tình trạng chây ì thanh toán của một số chủ đầu tư", hiệp hội đề xuất.
Ưu tiên tín dụng như lĩnh vực sản xuất
Hiện nay, nội dung hợp đồng xây dựng giữa chủ đầu tư và các nhà thầu được hướng dẫn theo các nghị định dẫn chiếu từ Luật đấu thầu và Luật xây dựng.
Tuy nhiên, các nhà thầu phải có tới 4 loại bảo lãnh ngân hàng để tham gia một dự án nhưng ở phía chủ đầu tư thì không có bất kỳ bảo lãnh nào. Đó là nguyên nhân phần lớn mọi rắc rối thường xảy ra ở khoản 20% thanh toán cuối đời dự án.
"Các dự án áp dụng dạng hợp đồng trọn gói hoặc hình thức đơn giá cố định trong bối cảnh vật liệu xây dựng tăng cao từ 20-35% mà hợp đồng thì kéo dài 3-4 năm khiến cho các các doanh nghiệp xây dựng đều tiến thoái lưỡng nan", ông Hiệp chia sẻ.
Hiệp hội Nhà thầu xây dựng đề xuất thay đổi dần hệ thống đơn giá định mức. Ảnh: Hoàng Hà.
Đối với vấn đề đơn giá, hiện các công trình xây dựng (nhất là các công trình vốn đầu tư công) đang sử dụng hệ thống đơn giá định mức do Bộ Xây dựng ban hành làm căn cứ cho cả khâu lập tổng mức đầu tư và thanh toán ở tất cả các loại hình công việc.
Tuy nhiên, trình độ công nghệ phát triển rất nhanh nên một số công việc không có định mức, một số công việc định mức đã trở nên lạc hậu không cập nhật kịp thời với giá thực tế. Điều này dẫn đến tình trạng một số doanh nghiệp không muốn đảm nhận các dự án đầu tư công.
Hiệp hội Nhà thầu Xây dựng đề nghị nghiên cứu bổ sung, thay đổi hệ thống định mức đơn giá theo lộ trình. Trước mắt là bổ sung các định mức chưa có và điều chỉnh từng bước cập nhật với công nghệ xây dựng mới.
Đồng thời, chuyển dần theo hướng xây dựng đơn giá tổng hợp để lập tổng mức đầu tư, bỏ dần hệ thống định mức chi tiết. Có chế tài với các địa phương trong việc công bố các chỉ số giá vật liệu không cập nhật với giá thị trường.
Về nguồn vốn và lãi suất, các doanh nghiệp xây dựng đại đa số là các doanh nghiệp vừa và nhỏ quy mô vốn hạn hẹp. Trong khi việc thực hiện các hợp đồng phần lớn chỉ được tạm ứng 10-15% giá trị.
Quá trình triển khai thực hiện phải sử dụng vốn tín dụng ngân hàng để mua vật tư, huy động xe máy, nhân công. Tuy nhiên, tín dụng cho các doanh nghiệp chưa được ưu tiên như sản xuất, nhất là trong bối cảnh nhiều ngân hàng bị siết room tín dụng.
Theo đó, hiệp hội này đề xuất Thủ tướng giao Ngân hàng Nhà nước có hướng dẫn bổ sung những ưu tiên hợp lý cho tín dụng xây dựng, đặc biệt là các dự án trọng điểm theo quan điểm hỗ trợ cho sản xuất.
