Từ đầu năm 2024, Bộ Công Thương đã yêu cầu Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) xây dựng cơ chế giá điện hai thành phần, gồm giá công suất và điện năng. Bên cạnh đó, EVN cũng được giao đề xuất lộ trình, những khách hàng áp dụng cơ chế bán điện này.
"Đây là cách chúng ta tạo sân chơi minh bạch, công bằng và hiệu quả hơn cho tất cả các bên, kể cả nhà máy điện, nguồn điện, doanh nghiệp và người dân", lãnh đạo EVN nói, thêm rằng việc này cũng giúp giá điện có thể tiến tới thị trường điện cạnh tranh trong thời gian tới.
Trước đó, đánh giá về việc thí điểm và áp dụng cơ chế giá điện 2 thành phần này, Chủ tịch Hội thẩm định giá Việt Nam (VVA) Nguyễn Tiến Thỏa cho rằng, sẽ giúp đánh giá tác động, chứng minh sự khác nhau giữa hai phương án. "Người tiêu dùng sẽ có cơ hội đánh giá và so sánh về mức độ chênh lệch giá khi sử dụng điện", ông nói.
Đánh giá vấn đề từ góc độ kinh nghiệm quốc tế, Chủ tịch VVA Nguyễn Tiến Thỏa cho biết nhiều nước đã áp dụng giá điện hai thành phần, chủ yếu cho khách hàng sản xuất kinh doanh, có nơi áp dụng cho điện sinh hoạt.
"Như Thái Lan, Trung Quốc, khi người ta điều chỉnh giá điện, hầu như khách hàng họ không kêu bởi chi phí cố định giữ nguyên và minh bạch", ông Thỏa cho biết.
Về cơ chế giá điện 2 thành phần gồm giá công suất và giá điện năng, theo các chuyên gia khi áp dụng sẽ đem lại một số lợi ích như giảm chi phí đầu tư hệ thống điện. Đối với ngành điện, việc quy định giá điện 2 thành phần giúp giảm được chi phí đầu tư hệ thống điện. Khi các hộ sử dụng điện ổn định và phụ tải ở mọi thời điểm ổn định ở mức thấp, không tăng cao công suất vào giờ cao điểm.
Giảm giá mua điện cho khách hàng, cụ thể giá điện 2 thành phần giúp giảm giá mua điện bằng cách tăng thời gian sử dụng điện. Giá điện theo công suất khuyến khích việc tiết kiệm công suất mà không tính đến việc tiết kiệm điện năng. Giá điện theo điện năng khuyến khích sử dụng điện tiết kiệm điện năng tiêu thụ mà không tính đến lượng công suất liên quan.
Tuy nhiên, cơ chế trên cũng được đánh giá là khó tính toán và thực hiện. Theo đó, việc tính toán và áp dụng giá điện 2 thành phần có thể phức tạp và đòi hỏi sự cân nhắc kỹ lưỡng từ các cơ quan quản lý và doanh nghiệp điện.
Tóm lại, việc thực hiện giá điện 2 thành phần có thể mang lại lợi ích cho cả ngành điện và khách hàng sử dụng điện, nhưng cần được thực hiện một cách cân nhắc và khoa học để đảm bảo tính công bằng và hiệu quả.
Cần thí điểm và áp dụng thận trọng
Chia sẻ quan điểm trên, ông Nguyễn Minh Đức, Ban Pháp chế - Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) - cho rằng giá điện hai thành phần không phải là một đề xuất mới. Thực tế, từ năm 2013, Chính phủ đã yêu cầu áp dụng cơ chế này và giao Bộ Công Thương chuẩn bị lộ trình áp dụng để Thủ tướng phê duyệt.
"Trước mắt, nếu thay đổi thì nên áp dụng với khách hàng không sử dụng điện sinh hoạt, như sản xuất. Các khách hàng hộ gia đình sẽ ở giai đoạn tiếp theo", ông Đức nhận định.
Tuy nhiên, cũng theo ông Đức, ngay cả thí điểm với khách hàng không dùng điện sinh hoạt cũng là thay đổi lớn, có thể ảnh hưởng đến hàng triệu khách hàng.
"Cần thực hiện cơ chế thí điểm khách hàng mới ở vài nơi trong một khoảng thời gian, ghi nhận ý kiến phản hồi từ họ", ông Nguyễn Minh Đức nhấn mạnh.
Trên thị trường, hiện nay, Việt Nam đang áp dụng giá điện một thành phần, tức tính theo lượng điện tiêu thụ trong tháng. Biểu giá này chỉ bù đắp chi phí biến đổi như tiền mua nhiên liệu, vật tư cho nhà máy phát điện. Còn giá hai thành phần, ngoài tính theo điện năng tiêu thụ, sẽ bổ sung thêm giá theo công suất. Đây là khoản sẽ bù đắp cho chi phí cố định (khấu hao, nhân công, sửa chữa...).
Theo ông Nguyễn Minh Đức, cơ chế này khá giống với giá cước điện thoại cố định. Tức là sẽ có một số tiền phải trả cố định dù không nghe gọi, là tiền thuê bao hàng tháng, hay giá công suất. Phần thứ hai, tính trên dung lượng nghe gọi, tương tự với điện là lượng điện năng tiêu thụ, gọi là giá điện năng.
"Cơ chế này công bằng hơn, bởi nó phản ánh chính xác chi phí phải bỏ ra để phục vụ mỗi khách hàng, là chi phí đường dây, trạm biến áp và chi phí điện năng", ông Đức bình luận.
Ông Đức lấy ví dụ, hai khách hàng sử dụng điện là một nhà hàng và một nhà máy. Nhà máy hoạt động liên tục 24/24, điện năng tiêu thụ ổn định. Nhà hàng chỉ sử dụng điện mạnh vào bữa trưa và bữa tối.
Nếu sản lượng điện hai bên dùng như nhau thì công suất cực đại của nhà hàng lớn hơn, như vậy đường dây, trạm biến áp phải chuẩn bị công suất lớn hơn, chi phí lớn hơn.
Từ dẫn chứng trên, ông Đức đánh giá tác động đầu tiên của cơ chế giá điện hai thành phần là giảm việc bù chéo giữa các khách hàng.
Cùng đó, cơ chế này cũng tránh các khách hàng đăng ký công suất lớn nhưng không dùng. Ví dụ, nhà máy đăng ký công suất lớn, yêu cầu điện lực chuẩn bị đường dây, trạm biến áp nhưng dự án chậm tiến độ, nhiều năm không tiêu thụ điện. "Chi phí đường dây, trạm biến áp trong những năm này bị lãng phí, lại tính cho các khách hàng khác", ông Đức nói. Nếu áp dụng cơ chế giá hai thành phần, nhà máy đó hàng tháng không dùng điện cũng phải đóng tiền thuê bao.
Ngoài ra, theo ông Đức, việc điều chỉnh giá sẽ linh hoạt hơn do tách bạch được hai thành phần, trong đó giá điện năng biến đổi lớn, trong khi chi phí đầu tư thay đổi chậm hơn.
