Năm 2022 từng được hy vọng là năm nền kinh tế thế giới hồi phục mạnh mẽ sau đại dịch Covid-19. Thế nhưng, thay vào đó, nó lại được đánh dấu bằng một cuộc xung đột mới, lạm phát kỷ lục và các thảm họa liên quan đến khí hậu.
Đó là một năm "đa khủng hoảng", một thuật ngữ được phổ biến bởi nhà sử học Adam Tooze.
Nhưng không dừng lại ở đó, nhiều dự báo cho rằng kinh tế thế giới sẽ tiếp tục đối mặt với nhiều thử thách trong năm 2023.
Điểm sáng giữa bức tranh ảm đạm
“Số lượng các cuộc khủng hoảng đã tăng lên kể từ đầu thế kỷ này", Roel Beetsma, giáo sư kinh tế vĩ mô tại Đại học Amsterdam, cho biết. "Kể từ Thế chiến thứ hai, chúng tôi chưa bao giờ chứng kiến tình huống phức tạp như vậy".
Sau cuộc khủng hoảng kinh tế do đại dịch Covid-19 gây ra vào năm 2020, giá tiêu dùng bắt đầu tăng vào năm 2021 khi các quốc gia thoát khỏi tình trạng phong tỏa và những biện pháp hạn chế khác.
Nhiều ngân hàng trung ương nhấn mạnh rằng lạm phát cao sẽ chỉ là tạm thời khi các nền kinh tế trở lại bình thường. Tuy nhiên, cuộc xung đột ở Ukraine vào cuối tháng 2 đã khiến giá năng lượng và lương thực thực sự tăng vọt.
Một người phụ nữ mua sắm tại khu chợ địa phương ở Nice, Pháp vào tháng 6. Ảnh: Reuters.
Nhiều quốc gia đang vật lộn với cuộc khủng hoảng chi phí sinh hoạt do tiền lương không theo kịp lạm phát, buộc các hộ gia đình phải đưa ra những lựa chọn khó khăn trong chi tiêu.
"Mọi thứ đều trở nên đắt đỏ hơn, từ kem cho đến rượu và điện", Nicole Eisermann nói tại gian hàng của cô ở chợ Giáng sinh Frankfurt, Đức.
Theo Reuters, khi mùa đông đang đến trên khắp bán cầu Bắc, chi phí sinh hoạt sẽ bị thắt chặt khi hóa đơn nhiên liệu tăng cao. Tại một số nước, công nhân đã đình công trong các lĩnh vực từ chăm sóc sức khỏe đến hàng không để yêu cầu tăng tiền lương theo kịp lạm phát.
Trong bối cảnh đó, các ngân hàng trung ương đã cố gắng tìm cách đối phó. Họ bắt đầu tăng lãi suất trong năm nay với nỗ lực hạn chế tình trạng lạm phát phi mã, có nguy cơ đẩy các quốc gia vào suy thoái sâu sắc, vì chi phí đi vay cao hơn đồng nghĩa với hoạt động kinh tế chậm lại.
Tỷ lệ lạm phát tăng cuối cùng đã bắt đầu chậm lại ở Mỹ và khu vực đồng euro.
Theo Wall Street Journal, tăng trưởng kinh tế toàn cầu được dự báo sẽ đạt khoảng 2% trong năm sau, giảm đáng kể so với năm nay và thấp hơn nhiều với mức bình quân 3,3% giai đoạn trước đại dịch. Tuy nhiên, với mức tăng trưởng này, sản lượng kinh tế trên đầu người sẽ vẫn tăng nhẹ.
Nhiều chuyên gia cho rằng các nền kinh tế thị trường mới nổi lớn của châu Á có thể chiếm gần 3/4 mức tăng trưởng GDP toàn cầu vào năm 2023.
Theo CNN, một trong những nền kinh tế được kỳ vọng là Ấn Độ, dự đoán đạt tốc độ tăng trưởng cao thứ hai thế giới, ở mức 5,7% vào năm 2023. Ấn Độ đang bước vào giai đoạn “vàng” cho tăng trưởng kinh tế nhờ nắm giữ tiềm năng tăng trưởng dài hạn: nhân tố nhân khẩu học và lao động.
Chi tiêu cẩn thận
Theo Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD), lạm phát của Nhóm các nền kinh tế phát triển và mới nổi hàng đầu thế giới (G20) sẽ đạt mức 8% trong quý IV/2022 trước khi giảm xuống 5,5% vào năm 2023 và 2024. Đối với các nền kinh tế phát triển, lạm phát vẫn ở mức trên 9% trong năm nay trước khi giảm xuống còn 6,6% năm 2023.
OECD khuyến khích các chính phủ cung cấp viện trợ để cứu trợ các hộ gia đình.
Tại Liên minh châu Âu (EU) gồm 27 quốc gia, 704 tỷ USD đã được dành ra cho đến nay để bảo vệ người tiêu dùng trước giá năng lượng tăng cao, theo tổ chức tư vấn Bruegel.
Đức, nền kinh tế lớn nhất châu Âu và phụ thuộc nhiều nhất vào nguồn cung cấp năng lượng của Nga, chiếm hơn 278 tỷ USD trong tổng số đó.
Người tiêu dùng tại châu Âu phải kiểm soát chi tiêu để hạn chế tác động của lạm phát cao. Ảnh: Reuters.
Theo cuộc khảo sát của công ty tư vấn EY, cứ hai người Đức thì có một người nói rằng họ hiện chỉ chi tiêu cho những mặt hàng thiết yếu.
"Tôi rất cẩn thận trong việc chi tiêu nhưng tôi có rất nhiều con cháu", Guenther Blum, một người mua sắm tại chợ Giáng sinh Frankfurt, cho biết.
Lãi suất tăng cũng gây thiệt hại cho người tiêu dùng và doanh nghiệp, mặc dù Chủ tịch Cục Dự trữ Liên bang Mỹ Jerome Powell đã báo hiệu vào tuần trước rằng tốc độ tăng lãi suất có thể giảm bớt "ngay sau" tháng 12.
Tuy nhiên, ông cảnh báo rằng chính sách đó có thể sẽ phải được duy trì chặt chẽ trong một thời gian để khôi phục sự ổn định về giá cả.
Về phần mình, Chủ tịch Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) Christine Lagarde gửi tín hiệu rõ ràng rằng ECB sẽ duy trì chính sách thắt chặt, khi nhận định lạm phát trong khu vực đồng euro vẫn chưa đạt đỉnh.
Các nhà kinh tế cho rằng Đức và một nền kinh tế lớn khác trong khu vực đồng euro là Italy sẽ rơi vào suy thoái. Nền kinh tế của Anh đã bị thu hẹp. Cơ quan xếp hạng S&P Global dự báo tình trạng trì trệ trong khu vực đồng euro vào năm 2023.
Nhưng Quỹ Tiền tệ Quốc tế vẫn kỳ vọng nền kinh tế thế giới sẽ mở rộng vào năm 2023.
Trong khi đó, đại dịch Covid-19 vẫn là yếu tố tác động khó lường đến nền kinh tế toàn cầu. Chính sách “Zero Covid-19” của Trung Quốc ảnh hưởng đến sự tăng trưởng của nền kinh tế lớn thứ hai thế giới, nhưng chính quyền Bắc Kinh đã bắt đầu nới lỏng các hạn chế.
Chuyên gia nhận định đây là tín hiệu tích cực cho thị trường toàn cầu, đặc biệt là giúp giảm bớt áp lực chuỗi cung ứng.
“Nếu năng lực cung cấp của Trung Quốc được cải thiện, điều đó có thể mang lại lợi ích cho chuỗi cung ứng toàn cầu, giúp hạ giá và giảm áp lực lạm phát, từ đó (tác động tích cực) đến các nền kinh tế khác”, tiến sĩ Yixiao Zhou, giảng viên kinh tế cấp cao tại Đại học Quốc gia Australia, nói với SBS.
Thay đổi mới nhất trong chiến lược kiểm soát dịch Covid-19 của Trung Quốc có thể mang đến những tín hiệu tích cực cho nền kinh tế thế giới. Ảnh: Reuters.
Cái giá của biến đổi khí hậu
Đối với ông Beetsma, cuộc khủng hoảng lớn nhất là biến đổi khí hậu - thứ đang "diễn ra trong chậm rãi".
Theo tập đoàn tái bảo hiểm Thụy Sĩ Swiss Re, các thảm họa tự nhiên và nhân tạo đã gây ra thiệt hại kinh tế 268 tỷ USD cho đến năm 2022. Theo bảo hiểm ước tính, chỉ riêng siêu bão Ian đã gây thiệt hại lên tới 50-65 tỷ USD.
Trong khi đó, lũ lụt ở Pakistan gây thiệt hại 30 tỷ USD và nhiều tổn thất kinh tế khác trong năm nay.
Tại cuộc đàm phán về khí hậu của Liên Hợp Quốc (COP27) ở Ai Cập vào tháng 11, các chính phủ đã đồng ý thành lập quỹ giúp đỡ nước nghèo đang bị tàn phá bởi thảm họa khí hậu.
Nhưng COP27 kết thúc mà không có cam kết mới để loại bỏ dần việc sử dụng nhiên liệu hóa thạch, một trong những nhân tố gây phát thải khí nhà kính chính trên toàn cầu.
"Đó không phải là một cuộc khủng hoảng cấp tính mà là cuộc khủng hoảng dài hạn", ông Beetsma nói. "Nếu chúng ta không hành động đủ thì những điều này sẽ tấn công chúng ta ở quy mô chưa từng có".
