Một ngư dân ở Na Uy ôm một con cua tuyết. Ảnh: Reuters.
Tuần này, Tòa án Tối cao Na Uy đang xét xử một vụ kiện về việc liệu các tàu cá Latvia có thể đánh bắt cua tuyết trong một vùng nước rộng xung quanh quần đảo Svalbard, CNN đưa tin.
Theo Reuters, vấn đề trong vụ việc là liệu các tàu của EU có quyền đánh bắt cua tuyết ở khu vực này giống như cách mà các tàu của Na Uy đã làm hay không. Thịt của loại cua này được coi là cao lương mỹ vị ở nhiều quốc gia, trong đó có Hàn Quốc, Nhật Bản, Mỹ,...
Vụ việc được coi là có thể quyết định ai có quyền thăm dò dầu và khoáng sản trong khu vực.
Cua tuyết hôm nay, dầu khí ngày mai
Svalbard là một quần đảo nằm sâu bên trong Vòng Bắc Cực, ở giữa Na Uy và Bắc Cực. Đây cũng là nơi có khu định cư xa xôi hàng đầu hành tinh.
Bloomberg nhận định vụ kiện về quyền đánh bắt cua tuyết là thử thách cho khả năng kiểm soát các nguồn tài nguyên bên ngoài lãnh hải của quần đảo này.
Theo Hiệp ước Svalbard năm 1920 - được ký kết bởi các quốc gia bao gồm Mỹ, Nhật Bản và nhiều quốc gia thuộc Liên minh châu Âu - Na Uy có chủ quyền đối với quần đảo này, song các bên ký kết khác có quyền bình đẳng đối với những nguồn tài nguyên trong lãnh hải của Svalbard bao gồm cá, dầu và khí đốt.
Câu hỏi trọng tâm của vụ kiện là phạm vi áp dụng trên biển của các quyền này. Nếu hiệp ước này mở rộng đến thềm lục địa, các bên ký kết sẽ có quyền bình đẳng đối với tài nguyên của khu vực đó.
Một phiên điều trần của Tòa án Tối cao Na Uy ngày 24/1. Ảnh: Reuters.
“Những ảnh hưởng là rất đáng kể: Cua tuyết hôm nay và dầu khí ngày mai”, Klaus Dodds, giáo sư địa chính trị tại Royal Holloway thuộc Đại học London, nói.
Theo Cơ quan Khảo sát Địa chất Mỹ, Bắc Cực có thể nắm giữ 13% nguồn tài nguyên dầu và 30% nguồn khí đốt chưa được khai phá của thế giới.
Trong vụ kiện trước Tòa án Tối cao, công ty Latvia tuyên bố họ được quyền đánh bắt cua tuyết ở một vùng biển mở rộng xung quanh Svalbard theo giấy phép của EU, nhưng không được Na Uy chấp thuận.
"Câu hỏi quan trọng ở đây là Hiệp ước Svalbard và các khu vực xung quanh. Nếu hiệp ước được áp dụng, thì việc từ chối giấy giấy phép đánh bắt là không hợp lệ", Hallvard Oestgaard, đại diện cho công ty đánh cá Latvia, nói với tòa án.
Vấn đề đặc biệt phức tạp
Øystein Jensen, giáo sư nghiên cứu tại Viện Fridtjof Nansen của Na Uy, nói: “Họ lập luận rằng vì ngư dân Na Uy có giấy phép, thì họ cũng có quyền được cấp phép”.
Mặt khác, Na Uy cho rằng các điều khoản của hiệp ước về quyền bình đẳng không áp dụng ngoài phạm vi 12 hải lý của quần đảo Svalbard. Ngoài ra, Tuva Bogsnes, phát ngôn viên của Bộ Ngoại giao Na Uy, nhận định không có cơ sở pháp lý nào cho yêu sách liên quan đến việc này.
Cua, loài sống dưới đáy biển, được coi là ít vận động - không giống như cá, loài di chuyển rộng rãi hơn. Điều đó đồng nghĩa với việc chúng được coi là một phần của đáy biển.
Một số người nhận định vụ kiện này có thể mở ra cơ hội khai thác các nguồn tài nguyên khác dưới đáy biển như dầu, khí đốt và các khoáng sản khác.
Nếu Tòa án Tối cao quyết định ủng hộ quyền đánh bắt cá của người Latvia mà không cần giấy phép của Na Uy, “điều đó đồng nghĩa với nghĩa vụ không phân biệt đối xử đối với tất cả nguồn tài nguyên sinh vật và phi sinh vật trên thềm lục địa, bao gồm cả các hoạt động khoan dầu”, ông Jensen nói. Theo ông, đây là vấn đề liên quan đến việc có tất cả hoặc không có gì.
Một thủy thủ chuẩn bị dỡ thiết bị đánh cá khỏi tàu đánh bắt cua tuyết ở Kirkenes, Na Uy. Ảnh: Reuters.
Trong khi đó, Rachel Tiller, nhà khoa học trưởng tại tổ chức nghiên cứu công nghiệp SINTEF Ocean, cho biết điều đó có thể mở ra một vấn đề rất phức tạp.
Bà cho rằng “điều đó có nghĩa là dầu khí hay bất cứ thứ gì ở đáy biển, bất kỳ ai cũng có thể khai thác những khu vực đó”, mặc dù sẽ không “tự do cho tất cả” khi Na Uy vẫn sẽ quản lý khu vực này.
“Bất kể phán quyết của Tòa án về vấn đề này như thế nào, chính phủ Na Uy sẽ quyết định có nên mở thêm các khu vực cho hoạt động dầu mỏ hay không”, bà Bogsnes khẳng định.
Khi biến đổi khí hậu khiến Bắc Cực nóng lên và băng tan, các nguồn tài nguyên có thể bắt đầu trở nên dễ tiếp cận hơn.
“Biến đổi khí hậu khiến Bắc Cực trở nên hấp dẫn hơn để khai thác tài nguyên, bao gồm cả khu vực xung quanh Svalbard. Nó thúc đẩy sự quan tâm của tất cả quốc gia trong khu vực”, chuyên gia Jensen nói.
Tuy nhiên, giáo sư Dodds cảnh báo rằng sự nóng lên nhanh chóng của khu vực cũng có thể khiến việc khai thác dầu khí trở nên khó lường và tốn kém hơn.
Vào năm 2021, Cơ quan Năng lượng Quốc tế cho biết sẽ không có dự án dầu, khí đốt và than mới nào nếu thế giới tiếp tục hạn chế mức tăng nhiệt độ ở ngưỡng 1,5 độ C so với thời kỳ tiền công nghiệp cho đến năm 2050.
Tòa án Tối cao Na Uy dự kiến đưa ra quyết định về vụ kiện này trong 2-3 tháng tới.
