“Nga đã thua trong cuộc chiến năng lượng,” ông Fatih Birol, Giám đốc điều hành của Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) chia sẻ với tờ Liberation của Pháp vào tháng 3, thời điểm tròn một năm kể từ khi xung đột giữa Nga và Ukraine diễn ra.
Tròn một năm rưỡi kể từ khi Nga cắt nguồn cung khí đốt tự nhiên qua đường ống cho nhiều khách hàng châu Âu, EU đã tìm cách thay thế phần lớn lượng khí đốt qua đường ống bằng cách nhập khẩu khí tự nhiên hóa lỏng (LNG), đồng thời cấm nhập khẩu dầu thô và các sản phẩm nhiên liệu tinh chế từ dầu mỏ của Nga.
Mỹ đã tăng cường để lấp đầy khoảng trống về dầu và khí đốt do Nga để lại cho châu Âu. Các nhà xuất khẩu LNG của Mỹ đã rất vui mừng khi kiếm được một khoản lợi nhuận khổng lồ. Ông Amrita Sen, người đứng đầu bộ phận nghiên cứu tại công ty tư vấn Energy Aspects chia sẻ với Financial Times: “Dòng chảy thương mại đã thay đổi với Trung Đông và các nhà xuất khẩu của Mỹ là những người hưởng lợi chính.”
Nga đánh mất thị trường năng lượng chính
Kể từ sau khi xung đột xảy ra, Nga đã đánh mất khách hàng năng lượng lớn nhất là châu Âu và hiện nay đang phụ thuộc vào Trung Quốc cùng Ấn Độ để bán dầu thô. Hai quốc gia này lần lượt là các nhà nhập khẩu dầu thô lớn nhất và lớn thứ ba thế giới, vì vậy thị trường tiềm năng của Trung Quốc và Ấn Độ đối với dầu thô của Nga là rất lớn. Tuy nhiên, các nhà phân tích cho biết, thời kỳ nhập khẩu dầu Nga "hoàng kim" của 2 quốc gia này đã qua đi.
Về phần mình, châu Âu đang mua thêm dầu và khí đốt từ Mỹ và đang ký các thỏa thuận cung cấp LNG dài hạn với các nhà xuất khẩu của quốc gia này —những thỏa thuận vốn không được 'chào đón' ở châu Âu trong vòng hai năm trở về trước khi mục tiêu khí hậu là ưu tiên năng lượng hàng đầu của các quốc gia phát triển.
Khí đốt của Nga không bị trừng phạt hay cấm vận ở bất cứ đâu, nhưng một số người mua ở Bắc Á đã trở nên cảnh giác vì phụ thuộc quá nhiều vào LNG của Nga. Trước khi xung đột xảy ra, Nga chiếm gần 40% tổng lượng nhập khẩu dầu thô, nhiên liệu và khí đốt tự nhiên của châu Âu. Hiện tại EU không nhập khẩu dầu thô của Nga ngoại trừ Bulgari. Nguồn cung cấp khí đốt tự nhiên qua các đường ống của Nga hiện chiếm chưa đến 10% nguồn cung cấp khí đốt của EU, giảm từ mức gần 40% trước khi xung đột xảy ra.
Nhà cung cấp khí đốt lớn nhất của châu Âu hiện nay là Na Uy - nhà sản xuất dầu khí hàng đầu của Tây Âu, một đồng minh thân cận của EU và là thành viên sáng lập của NATO.
Châu Á có còn thực sự là cứu tinh cho Nga?
Khi châu Âu đang rời xa nhiên liệu hóa thạch của Nga, các khách hàng châu Á là Trung Quốc và Ấn Độ đã trở thành những vị cứu tinh của dầu thô Nga. Nhập khẩu dầu của Ấn Độ từ Nga tiếp tục tăng trong nửa đầu năm 2023 do việc bán lại dầu giá rẻ của Nga giúp Ấn Độ kiếm được khoản lợi nhuận khổng lồ.
Hơn một năm kể từ khi xung đột xảy ra, Ấn Độ đã chuyển từ một người mua thông thường dầu thô của Nga sang thị trường quan trọng nhất đối với dầu mỏ của Moscow cùng với Trung Quốc. Các nhà máy lọc dầu của Ấn Độ đã không tuân thủ giới hạn giá G7 và tìm kiếm cơ hội mua hàng giá rẻ, đã chộp lấy nhiều lô hàng Urals của Nga, vốn từng được vận chuyển đến tây bắc châu Âu trước lệnh cấm vận của EU.
Tuy nhiên, theo các nhà phân tích tại Kpler, Ấn Độ có thể đã chứng kiến mức cao nhất nhập khẩu dầu thô của Nga, do những hạn chế về cơ sở hạ tầng và nhu cầu giữ mối quan hệ thương mại tốt với các nhà cung cấp dầu thô khác.
Janiv Shah, nhà phân tích cấp cao tại Rystad Energy chia sẻ: “Ấn Độ sẽ xem xét tiếp tục nhập khẩu dầu thô của Nga, nhưng có lẽ nó đã đạt đến giới hạn”.
Về khí đốt tự nhiên, châu Á có vẻ hạn chế mua LNG giao ngay của Nga bởi các khách hàng lớn ở Bắc Á ước tính đã cắt giảm nhập khẩu từ các dự án xuất khẩu của Nga xuống mức thấp nhất trong vòng hai năm.
Những người chiến thắng thực thụ
Khi người mua ở châu Âu rút lui khỏi dầu của Nga, xuất khẩu dầu thô của Mỹ sang châu Âu tăng và dự kiến sẽ tiếp tục tăng cao trong tương lai.
Trong năm 2022, châu Âu xếp thứ hai sau châu Á về lượng mua dầu thô của Mỹ. Theo dữ liệu từ EIA, nhập khẩu dầu thô của Châu Âu từ Mỹ đạt trung bình 1,51 triệu thùng mỗi ngày (bpd) vào năm 2022, chiếm 42% xuất khẩu dầu thô của Mỹ, chỉ kém 43% xuất khẩu của Mỹ sang Châu Á.
“Các biện pháp trừng phạt của EU được thực hiện vào tháng 12 năm 2022 cấm tất cả hoạt động nhập khẩu dầu của Nga sang châu Âu bằng đường biển khiến nhu cầu đối với dầu thô của Mỹ có thể sẽ tiếp tục vào năm 2023,” EIA cho biết vào đầu năm nay.
Amy Myers Jaffe, Giáo sư nghiên cứu và chuyên gia năng lượng của Đại học New York cho biết: “Mỹ đã dẫn đầu với việc tăng xuất khẩu dầu khí và một kế hoạch trị giá hàng tỷ USD mới được Quốc hội ủy thác để giành chiến thắng trong lĩnh vực công nghệ sạch."
Trên thị trường LNG, Châu Âu và Trung Quốc đang cạnh tranh gay gắt để ký kết các thỏa thuận cung cấp dài hạn với các nhà phát triển và xuất khẩu LNG của Mỹ.
Hợp đồng LNG dài hạn đã chứng kiến một loạt các thỏa thuận trong những tháng gần đây, bao gồm cả từ những người mua ở châu Âu - nơi an ninh năng lượng đã trở thành trung tâm do lo ngại về khí thải từ nhập khẩu khí đốt tự nhiên. Đối với các nhà phát triển và xuất khẩu LNG của Mỹ, nhiều thỏa thuận mua hàng dài hạn hơn với Châu Âu và Châu Á đồng nghĩa với nhiều cơ hội hơn cho các "siêu hợp đồng" trong tương lai.
