Ngay cả những đặc điểm mang tính biểu tượng nhất của nền kinh tế dịch vụ nổi tiếng của Nhật Bản cũng đang gặp nguy hiểm do tình trạng thiếu lao động. Đường sắt trung tâm Nhật Bản đã ngừng hoạt động xe đẩy đồ ăn, trong khi các máy bán hàng tự động trên khắp đất nước không được lấp đầy trong nhiều ngày.
Shoto Furuya, trưởng nhóm nghiên cứu tại Recruit Works Institute, cho biết: “Tình trạng thiếu lao động ở Nhật Bản đang diễn ra bất kể nền kinh tế có hoạt động tốt hay không. Chúng ta đang bắt đầu thiếu các dịch vụ thiết yếu để duy trì lối sống và cơ sở hạ tầng xã hội của người dân”.
RWI ước tính nước này sẽ thiếu hụt 11 triệu lao động vào năm 2040, với số người trên 65 tuổi - vốn chiếm gần 30% dân số - dự kiến sẽ đạt đỉnh điểm vào năm 2042.
Trong thập kỷ qua, Nhật Bản dựa vào lao động nữ và người già trước những hạn chế nghiêm ngặt trong việc tuyển dụng lao động nước ngoài. Nhưng Naruhisa Nakagawa, người sáng lập quỹ phòng hộ Caygan Capital, cho biết từ năm nay số tiền này sẽ không còn đủ nữa và lực lượng lao động của đất nước sẽ bắt đầu suy giảm.
Robot thay thế lao động trong ngành xây dựng
Ngành xây dựng Nhật Bản từ lâu đã gặp khó khăn trong việc tuyển dụng công nhân bất chấp nỗ lực thu hút nhiều phụ nữ và lao động trẻ hơn bằng cách thử mọi cách từ tăng lương và cung cấp đồng phục làm việc hợp thời trang hơn cho đến lắp đặt nhà vệ sinh di động dành cho nữ tại các công trường xây dựng.
Tuy nhiên, theo Bộ Đất đai, Cơ sở hạ tầng, Giao thông và Du lịch, số lượng người làm việc trong lĩnh vực này đã giảm 30% xuống còn 4,8 triệu công nhân so với mức đỉnh điểm vào năm 1997.
Dữ liệu của Bộ cũng cho thấy chỉ có 12% công nhân xây dựng ở độ tuổi dưới 29, trong khi khoảng 36% ở độ tuổi trên 55. Vấn đề nhân sự của ngành nghiêm trọng đến mức ngành phải dành 5 năm để chuẩn bị cho các quy định lao động mới sắp tới.
Do tình trạng thiếu hụt này xảy ra, chi phí ước tính của Triển lãm thế giới Expo năm 2025 đã tăng gấp đôi lên hơn 1,6 tỷ USD, do các nhà thầu buộc phải trả nhiều tiền hơn để lôi kéo người lao động. Một số quốc gia lo ngại chi phí tăng cao và chậm trễ nên đang thu hẹp quy mô hiện diện. Các nhà ngoại giao cảnh báo rằng hoạt động trưng bày lớn của Nhật Bản có thể bị tổn hại trực tiếp do tình trạng thiếu lao động.
Robot của Toggle tự động hóa các quy trình sử dụng nhiều lao động nhất cho các công ty xây dựng
Đối với Daniel Blank, giám đốc điều hành của công ty khởi nghiệp Toggle, cuộc khủng hoảng mang đến một cơ hội kinh doanh. Ông Blank đã đi từ New York đến Nhật Bản vào năm ngoái để thúc đẩy việc sử dụng robot công nghiệp nhằm tự động hóa quy trình sử dụng nhiều lao động nhất cho các công ty xây dựng: lắp ráp các thanh cốt thép. Năm ngoái, Toggle đã huy động được khoản đầu tư tổng cộng 1,5 triệu USD từ Tokyu Construction và Takemura, một tập đoàn xây dựng khác của Nhật Bản.
Tình trạng thiếu hụt tài xế
Hiện nay, để chuẩn bị cho tình trạng thiếu hụt tài xế, các công ty khác trên khắp Nhật Bản, bao gồm nhà sản xuất ô tô Toyota và tập đoàn thương mại điện tử Rakuten cũng đang phát triển robot và xe tự lái cũng như hợp nhất với các đối thủ nhỏ hơn.
Tại nhà máy Motomachi ở tỉnh Aichi, miền trung Nhật Bản, Toyota đã bắt đầu sử dụng đội “robot hậu cần phương tiện” để nhận và di chuyển ô tô đến khu vực chất hàng. Nhà sản xuất ô tô hy vọng sẽ thay thế 22 công nhân ở sân bằng 10 robot.
Một giám đốc của Toyota cho biết: “Sự thiếu hụt tài xế xe tải không chỉ là vấn đề của năm 2024 mà là vấn đề mà chúng tôi đã phải đối mặt từ rất lâu trước đây. Những nỗ lực trên không bù đắp được số lượng tài xế mà chúng tôi cần”.
Robot nông nghiệp
Tại vùng đất nông nghiệp của quận Miyazaki ở miền nam Nhật Bản vào mùa hè năm ngoái, một con vịt robot có tên Raicho 1 của nhà sản xuất robot Tmsuk đã đến cánh đồng lúa để làm cỏ. Robot chạy bằng năng lượng mặt trời được thiết kế để gieo hạt, chăm sóc và thu hoạch một vụ lúa tiêu chuẩn mà không cần sử dụng đến con người.
Thí nghiệm kết thúc vào vụ thu hoạch lúa tháng 10 đã mang lại một kết quả đầy thú vị cho cả công ty và Nhật Bản: tổng số giờ con người tham gia vào quy trình này giảm từ 529 xuống 29, giảm 95% nhân lực và chỉ giảm 20% tổng sản lượng lúa giảm.
Khi dân số Nhật Bản giảm và già đi, tình trạng thiếu lao động nông nghiệp trở nên nghiêm trọng. Với 43% nông dân Nhật Bản trên 75 tuổi và độ tuổi trung bình của tất cả nông dân là gần 68, giám đốc điều hành và người sáng lập Tmsuk Yoichi Takamoto cho biết Nhật Bản có rất ít lựa chọn ngoài việc sử dụng lực lượng lao động robot.
Hình đại diện kỹ thuật số
Hình đại diện kỹ thuật số là việc nhân viên làm việc từ xa thông qua camera hai chiều đứng đằng sau hình đại diện trên màn hình đặt tại cửa hàng hướng dẫn khách hàng qua các trạm thanh toán và thậm chí còn thực hiện các cuộc trò chuyện nhỏ mang tính tương tác.
Hình đại diện tại cửa hàng tiện lợi Lawsons đưa ra lời chào và lời khuyên
Tình trạng thiếu lao động đã buộc các nhà bán lẻ và cửa hàng tiện lợi Nhật Bản (gọi là combini) phải cắt giảm giờ làm việc và dịch vụ. Theo Hiệp hội Nhượng quyền Thương mại Nhật Bản, các cửa hàng tiện lợi của nước này thiếu 172.000 nhân viên vào năm 2020 và cơ quan thương mại dự báo sẽ tăng thêm 101.000 nhân viên vào năm 2025. Do đó, hiệp hội cho biết hiện nay chỉ có 87% các cửa hàng combini hiện mở cửa 24 giờ, so với với 92% vào cuối tháng 8 năm 2019.
Thay vào đó, trong một số cửa hàng tiện lợi nhỏ ở Tokyo nhân viên đã được thay thế bằng hình đại diện kỹ thuật số để đưa ra lời chào và lời khuyên thông qua màn hình đặt tại cửa hàng.
Kazuki Tsukiuda, giám đốc điều hành cấp cao của Lawson, cho biết: “Chúng tôi bắt đầu nghĩ về điều này trong đại dịch Covid-19 như một cách để bảo vệ người lao động và giờ đây nó là một cách bù đắp cho việc thiếu hụt lực lượng lao động”.
Thuê sinh viên nước ngoài là một lựa chọn thay thế khác, nhưng một số cần nhiều tuần đào tạo để đáp ứng mong đợi của khách hàng. Ông Tsukiuda cho biết: “Chỉ có một số ít người hiểu được cách phục vụ khách hàng lịch sự và chân thành của người Nhật và có thể truyền đạt điều đó bằng tiếng Nhật”.
