Quyền sở hữu trí tuệ bị xâm phạm, doanh nghiệp nội dung số lao đao

“Chờ được vạ thì má đã sưng”, doanh nghiệp khi phải tranh chấp quyền không chỉ tốn kém chi phí, nguồn lực mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động kinh doanh, thiệt hại đủ đường.

Thời gian qua ở Việt Nam có không ít doanh nghiệp Việt Nam phải chật vật để đòi lại thương hiệu, nhãn hiệu, bảo vệ quyền tác giả bị xâm phạm, tranh chấp ở thị trường nước ngoài. Gần đây nhất là vụ tranh chấp xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ giữa Sconnect Việt Nam sở hữu bộ phim hoạt hình và bộ nhân vật chú sói Wolfoo với Peppa Pig của EO (Entertainment One) thu hút sự quan tâm của cộng đồng doanh nghiệp nội dung số.

Phức tạp quyền sở hữu trí tuệ trên môi trường số

Ông Tạ Mạnh Hoàng, nhà sáng lập, CEO của Sconnect- đơn vị kinh doanh trên nền tảng YouTube, cho biết Sconnect đã có chứng nhận bản quyền hình ảnh bộ nhân vật Wolfoo tại Việt Nam và Mỹ (với 20 nhân vật). Sconnect cũng đăng ký nhiều nhãn hiệu Wolfoo tại Việt Nam, Nga, Mỹ và EU từ nhiều năm trước đây.

Tuy nhiên, từ cuối năm 2021 tới nay, EO liên tục có hành vi cạnh tranh không lành mạnh đối với Sconnect như: đánh bản quyền không có căn cứ; đánh bản quyền bằng căn cứ không hợp pháp; đánh bản quyền bằng chính nội dung Wolfoo của Sconnect và sử dụng nhãn hiệu Wolfoo trong các video Peppa Pig. Tính đến nay, đã có hơn 1.300 video bị YouTube gỡ bỏ với lý do: Wolfoo là sản phẩm làm lại của Peppa Pig.

Tại tọa đàm về bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ cho doanh nghiệp Việt trên môi trường số mới đây, đại diện Sconnect cho biết sau gần 8 năm phát triển, hiện tại hệ thống kinh doanh của Sconnect đang bị gián đoạn vì phải dồn nguồn lực triển khai các hoạt động pháp lý để có cơ sở làm việc, tốn nhiều nguồn lực. Công ty nhiều khi không thể sản xuất nội dung và hoạt động kinh doanh với các đối tác, gây thiệt hại rất lớn. Theo ước tính, những hành vi xâm phạm quyền tác giả, cạnh tranh không lành mạnh này đã gây thiệt hại hơn 1 triệu USD cho doanh nghiệp này.

Câu chuyện của Sconnect là một minh chứng điển hình cho những phiền phức, rắc rối khi quyền sở hữu trí tuệ hợp pháp của doanh nghiệp bị xâm phạm. Đại diện Ant Group, công ty vận hành 500 kênh YouTube và các nền tảng khác, cho hay trong quá trình kinh doanh online đã gặp những vấn đề tranh chấp bản quyền với các đơn vị khác trên YouTube.

Cụ thể, có nội dung về âm nhạc do Ant Group sản xuất nhưng bị một đơn vị khác “nhanh tay” đăng ký nên mất bản quyền, khiến doanh nghiệp không thể sản xuất nội dung về bài hát đó trên YouTube. “Công ty đang gửi giấy phép cho YouTube nhưng YouTube yêu cầu phải có đơn vị pháp lý ở Việt Nam chấp nhận vấn đề quyền sở hữu trí tuệ mới có thể xử lý được toàn bộ vấn đề”.

Cạnh tranh trên thị trường không chỉ ở những chiêu bài xấu, xâm phạm bản quyền mà còn đánh vào giá cả. Là chủ doanh nghiệp chuyên phát triển giải pháp lĩnh vực phát thanh truyền hình ở thị trường trong và ngoài nước, ông Nguyễn Ngọc Hân, CEO Thủ đô MultiMedia, cho rằng với sự phát triển công nghệ số có thể bán nội dung ra toàn cầu. Tuy nhiên, doanh nghiệp như Thủ đô Multimedia gặp thách thức lớn nhất là các đối thủ thường cạnh tranh về giá, tìm mọi cách dìm giá xuống. Khi doanh nghiệp đưa ra giá thấp hơn, ngay lập tức bị khiếu nại liên quan đến cạnh tranh về giá. Mặc dù doanh nghiệp chưa đến mức để bị cạnh tranh về sở hữu trí tuệ nhưng bị kẹt ở ngưỡng nâng giá lên hay hạ giá xuống đều gặp khó bởi các đối thủ.

Startup phải bảo vệ quyền ngay khi bắt tay khởi nghiệp

Nền kinh tế Internet mở ra cơ hội rất lớn cho doanh nghiệp Việt sáng tạo ra những nội dung có giá trị, nằm trong top đầu của thế giới, như các sản phẩm giải trí, phim hoạt hình, âm nhạc phát hành trên các nền tảng trực tuyến.

Tuy nhiên, trong quá trình phát triển các doanh nghiệp tham gia trong nền kinh tế Internet đang gặp phải những thách thức lớn. Mặc dù hành lang pháp lý về sở hữu trí tuệ khá đầy đủ như đã có Luật Sở hữu trí tuệ, Luật Cạnh tranh, Luật An ninh mạng và Việt Nam đã tham gia các công ước quốc tế, hội nhập sâu rộng, song thực tế trên môi trường Internet xuyên biên giới rất khó áp dụng các chính sách này cho các chủ thể ở nước ngoài; thiếu các công cụ hữu hiệu để chống cạnh tranh không lành mạnh, bảo vệ các doanh nghiệp Việt trên không gian mạng.

Doanh nghiệp Việt đang hướng đến sân chơi toàn cầu, nhưng theo các chuyên gia, dường như vấn đề pháp lý và bảo hộ quyền của nhiều doanh nghiệp còn chưa sẵn sàng. Do đó, trong tương lai sẽ còn xuất hiện những vụ việc bị xâm phạm quyền và cạnh tranh không lành mạnh. Thực tế hiện nay vấn đề bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ chưa được nhiều doanh nghiệp quan tâm đúng mức. Sự quan tâm, nhận thức về quyền sở hữu trí tuệ của doanh nghiệp cần thay đổi, nếu không sẽ không giải quyết được các vụ việc.

Theo các chuyên gia, quyền sở hữu trí tuệ là một vấn đề phức tạp, có chuyên môn sâu, nếu không có sự trợ giúp về chuyên môn đúng thì khó giải quyết các vụ việc. Do đó, doanh nghiệp cần tiếp cận một cách rõ ràng, chuyên nghiệp, đặc biệt là phải đầu tư nhân lực cho lĩnh vực này. Vấn đề sở hữu trí tuệ không chỉ thuê dịch vụ là xong mà cần có nhận thức đúng và có đầu tư đội ngũ nhân sự chuyên trách để có cách tiếp cận phù hợp.

Nhìn từ vụ việc của Sconnect với những đề xuất về việc can thiệp với các nền tảng, đảm bảo quyền của doanh nghiệp Việt Nam ở nước ngoài, đại diện Cục Sở hữu trí tuệ cho rằng đây là tài sản của doanh nghiệp thì các biện pháp bảo vệ phải chuyên nghiệp và đúng. Quyền sở hữu trí tuệ có tính chất lãnh thổ bởi nó sáng tạo ở Việt Nam thì nó chỉ được bảo vệ ở Việt Nam. Khi nói đến yêu cầu xử lý, ở mỗi quốc gia sẽ được bảo vệ theo pháp luật ở quốc gia hiện hành. Do đó, doanh nghiệp cần khẳng định quyền của mình đầu tiên.

Ông Trần Lê Hồng, Phó Cục trưởng Cục Sở hữu trí tuệ, khẳng định nhãn hiệu là một trong những đối tượng bị xâm phạm nhiều trên Internet và thương mại điện tử. Trong bối cảnh kinh doanh xuyên quốc gia, doanh nghiệp phải xác định việc đăng ký ra nước ngoài là vô cùng quan trọng và cần có chiến lược để bảo vệ nhãn hiệu của mình tại những thị trường đó. “Khởi nghiệp trong lĩnh vực đổi mới sáng tạo cần chú trọng đến việc bảo vệ mình. Các doanh nghiệp, startup có nguồn lực hạn chế nhưng nếu không tính đến những yếu tố cạnh tranh, nhất là về sở hữu trí tuệ và nhãn hiệu, thì chỉ cần một vụ việc về pháp lý, chúng ta sẽ mất hoàn toàn khả năng hoạt động”, ông Hồng nói.

Theo các chuyên gia, với các doanh nghiệp nhỏ, các startup có nguồn lực chỉ vài chục người thì việc dính dáng pháp lý, tham gia những vụ kiện xâm phạm quyền là rất khó khăn. Do đó, các doanh nghiệp cần chú trọng bảo vệ bản quyền, phải đăng ký ngay từ đầu ở cả quốc tế, đã đầu tư phát triển sản phẩm thì phải đăng ký bản quyền để khi tranh chấp có cơ sở giải quyết dễ dàng, đừng để “mất bò mới lo làm chuồng”.

Ông Huy Phạm, Giám đốc Văn phòng MeTub tại Hà Nội, khuyến cáo khi sản xuất nội dung số, sản phẩm số đưa lên mạng, doanh nghiệp phải bảo vệ bản quyền ngay từ khi là ý tưởng. Doanh nghiệp cần đi đăng ký ngay tác quyền, quyền sở hữu trí tuệ, thậm chí ở cả quốc tế để có bằng chứng trong giải quyết tranh chấp. Ví dụ như YouTube chỉ từ chối khi chưa đưa ra các bằng chứng xác thực. Nếu nhận được “trát” của tòa án quốc tế thì lúc đó Youtube sẽ gỡ chặn để hai bên giải quyết.

Đồng quan điểm này, ông Quản Tuấn An, đại diện Cục Bản quyền tác giả, cho rằng doanh nghiệp ngay từ khi khởi nghiệp nên bảo vệ quyền tác giả trước khi thực hiện các việc khác, thậm chí phải bảo vệ quyền của mình ngay từ ý tưởng. Doanh nghiệp phải chủ động bảo vệ quyền của mình, chủ động phối hợp với các cơ quan nhà nước. Doanh nghiệp cũng cần đầu tư vào đội ngũ cán bộ và đặc biệt phải có luật sư của riêng mình chứ không phải thuê từ bên ngoài.

Từ góc nhìn chuyên ngành, luật sư Hà Liên, Văn phòng Luật sư Phan Law, phân tích: ở giai đoạn đầu khởi nghiệp, nhiều doanh nghiệp thường có tư tưởng không có tranh chấp, nếu đăng ký bản quyền, sử dụng dịch vụ pháp lý… sẽ tốn kém. Doanh nghiệp thường tập trung tối ưu cho sản xuất, sáng tạo mà coi nhẹ vấn đề pháp lý bảo vệ bản quyền. Vấn đề quan trọng nhất của các doanh nghiệp khi tham gia sân chơi chung là phải xác lập quyền của mình theo quy định của luật.

“Ngoài xác lập quyền tại cơ quan quản lý nhà nước, ngay từ thời điểm đăng tải các sản phẩm tinh thần lên không gian số, chủ sở hữu nên cân nhắc vấn đề ghi danh của mình trong sản phẩm đó, sản phẩm ít nhất đã được ghi danh ai là tác giả, chủ sở hữu, thậm chí có thể ghi chi tiết thời điểm hoàn thành, quá trình sáng tạo ra sao”, luật sư Liên nói.

Một số doanh nghiệp cho rằng sự đồng hành của các cơ quan quản lý, hiệp hội có ý nghĩa lớn với doanh nghiệp khi phát sinh tranh chấp quốc tế. Ông Nguyễn Quang Tuấn, Phó Tổng giám đốc Ant Group, băn khoăn: các công ty sản xuất nội dung số Việt Nam đã làm ra những sản phẩm tốt, mang doanh thu về nhưng khi gặp khó khăn trong xuất khẩu hay bị tranh chấp bản quyền, cạnh tranh bởi những doanh nghiệp mạnh ở nước ngoài thì không biết dựa vào đâu?

Theo ông Võ Thanh Hải, CEO Viettel Media, vi phạm bản quyền tại Việt Nam là một bài toán nhức nhối. Tuy nhiên, trong thời gian qua, với sự tham gia quyết liệt của Bộ Thông tin và Truyền thông và các bộ ngành, vấn đề này đã cải thiện đáng kể. “Vai trò của Nhà nước và cơ quan quản lý đứng ra thúc đẩy quá trình này và trực tiếp đàm phán với các doanh nghiệp, nền tảng quốc tế rất rõ nét. Điều đó tạo nền tảng cho bước tiến tiếp theo là bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ cho doanh nghiệp trong nước”, ông Hải nói.