Một dự án thuộc Sáng kiến Vành đai và Con đường do nhà thầu Trung Quốc thực hiện ở thủ đô Nairobi của Kenya, tháng 10/2021 - Ảnh: Reuters.
Chương trình đầu tư cơ sở hạ tầng mang tên “Vành đai và Con đường” (BRI) do Trung Quốc khởi xướng với quy mô 1 nghìn tỷ USD đang ngập trong những khoản nợ xấu. Chỉ trong vòng 3 năm trở lại đây, các khoản vay với tổng trị giá 78 tỷ USD trong sáng kiến này đã biến thành nợ khó đòi hoặc phải xóa - theo tờ Financial Times.
BRI đã đưa Trung Quốc trở thành chủ nợ song phương lớn nhất thế giới, nhưng số liệu nợ xấu nói trên cho thấy sáng kiến cũng đã trở thành một gánh nặng tài chính đối với Bắc Kinh và các ngân hàng lớn nhất của Trung Quốc.
Nợ xấu BRI và những khoản vay giải cứu
Khoảng 78,5 tỷ USD vốn vay từ các định chế tài chính của Trung Quốc cấp cho các dự án làm đường bộ, đường sắt, cảng biển, sân bay và các dự án hạ tầng khác trên thế giới đã được đàm phán lại hoặc xóa nợ trong thời gian từ năm 2020 đến cuối tháng 3 năm nay - Financial Times dẫn số liệu từ công ty nghiên cứu Rhodium Group có trụ sở ở New York cho hay.
Số nợ xấu này lớn gấp 4 lần so với số 17 tỷ USD nợ phải đàm phán lại hoặc xóa trong khuôn khổ BRI trong thời gian từ 2017-2019, theo ghi nhận của Rhodium.
Hiện chưa có một số liệu chính thức nào về tổng lượng vốn vay trong BRI trong hơn 1 thập kỷ qua, nhưng “con số ước tính vào khoảng 1 nghìn tỷ USD” - theo ông Brad Parks, Giám đốc điều hành của tổ chức AidData thuộc Đại học William and Mary của Mỹ.
Ngoài ra, Bắc Kinh còn cung cấp một lượng chưa từng có tiền lệ “các khoản vay giải cứu” để ngăn nguy cơ vỡ nợ cấp quốc gia ở những nước nặng nợ trong số 150 nước đã tham gia BRI. Tổng giá trị của những khoản vay giải cứu như vậy đã lên tới 104 tỷ USD trong thời gian từ chỉ từ 2019-2021, theo một nghiên cứu được thực hiện bởi chuyên gia của AidData, Ngân hàng Thế giới (WB), trường Harvard Kenney School và Viện Kinh tế Thế giới Kiel.
Trong khoảng thời gian dài hơn, từ năm 2000 đến cuối 2021, tổng giá trị các khoản vay giải cứu mà Trung Quốc cấp cho các quốc gia đang phát triển là 240 tỷ USD - cũng theo nghiên cứu trên.
Ngày càng có nhiều quốc gia vay nợ trong khuôn khổ BRI bị đẩy đến bờ vực vỡ nợ do ảnh hưởng của tăng trưởng kinh tế toàn cầu giảm tốc, lãi suất tăng và mức nợ kỷ lục tại các nước đang phát triển. Trong khi đó, chủ nợ phương Tây của những nước này chỉ trích việc Trung Quốc cản trở các cuộc đàm phán tái cơ cấu nợ.
“Thực lòng mà nói, tôi nghĩ đây mới chỉ là sự khởi đầu. Các ngân hàng Trung Quốc muốn đảm bảo rằng các khách hàng vay tiền của họ ở nước ngoài có đủ thanh khoản để tiếp tục trang trải các khoản vay đầu tư vào dự án hạ tầng. Bởi vậy, Bắc Kinh có lẽ sẽ tiếp tục cung cấp các khoản vay khẩn cấp chừng nào các con nợ lớn nhất của họ còn đang trong tình trạng căng thẳng tài chính”, ông Parks phát biểu.
Tốc độ đàm phán lại và xóa nợ trong khuôn khổ RRI đã chậm lại phần nào trong năm 2022 so với đỉnh cao trong hai năm đại dịch căng thẳng 2020-2021. Tuy nhiên, giới chuyên gia nói rằng điều này không có nghĩa là chất lượng sổ sách cho vay của Trung Quốc đã được cải thiện.
“Tốc độ đó đã giảm nhiều. Dù một số nước vay nợ nhiều của Trung Quốc, như Pakistan, đã cố gắng để trụ vững với sự giải cứu của IMF và các khoản vay song phương khác, những vết nứt trong BRI đang ngày càng lớn”, nhà phân tích Matthew Mingey của Rhodium nhận định.
Ảnh hưởng của BRI sẽ suy giảm?
Giới phân tích nói họ không cho rằng Chính phủ Trung Quốc sẽ không để “nhôi nhai” một chương trình có liên quan mật thiết tới uy tín của nước này trên trường quốc tế và cả hình ảnh cá nhân của Chủ tịch Tập Cận Bình như BRI. Cách đây 1 thập kỷ, ông Tập tuyên bố BRI là “dự án thế kỷ”.
“Nhiều nước vẫn hoan nghênh vốn đầu tư từ Trung Quốc trong khuôn khổ BRI và tôi không thấy điều đó sẽ thay đổi”, nhà phân tích Fracesca Ghiretti của tổ chức nghiên cứu Merics ở Berlin, Đức nhận xét.
Bà Xue Gong, một chuyên gia ở viện nghiên cứu Carnegie China, dự báo rằng Trung Quốc sẽ nhân Diễn đàn Hợp tác Quốc tế Vành đai và Con đường, sự kiện mà nước này dự kiến đăng cai trong năm nay, để ăn mừng những thành tựu mà sáng kiến đã đạt được trong 1 thập kỷ qua, đồng thời vạch ra các kế hoạch hợp tác tương lai.
Tuy nhiên, bà Gong cũng nói thêm rằng việc Trung Quốc đang tập trung vào phát triển công nghệ bản địa và ngân sách công của nước này có phần căng thẳng, nguồn lực để phân bổ cho BRI có thể không dồi dào như trước. “Những khoản tiền hào phóng cấp cho các doanh nghiệp quốc doanh tham gia BRI sẽ không còn”, vị chuyên gia nói.
Bên cạnh đó, Trung Quốc cũng đang tăng cường mối quan hệ chính trị và ngoại giao với các nước đang phát triển, nên tầm quan trọng của BRI có thể sẽ giảm dần theo thời gian.
Từ năm 2021, Trung Quốc đã khởi động 3 sáng kiến chiến lược nhằm định hình lại kiến trúc quản trị toàn cầu và pha loãng ảnh hưởng của các định chế do phương Tây đứng đầu đã giữ vai trò dẫn dắt các vấn đề quan hệ quốc tế kể từ sau Chiến tranh Thế giới thứ hai. Trong bối cảnh Trung Quốc tập hợp sự ủng hộ quốc tế dành cho 2 trong số 3 sáng kiến nói trên là Sáng kiến Phát triển Toàn cầu (GDI) và Sáng kiến An ninh Toàn cầu (GSI), những nước tham gia để trở thành “bạn bè” với tầm nhìn của Trung Quốc gần như đều là các nước vay nợ từ Trung Quốc trong khuôn khổ BRI.
Campuchia, Mông Cổ, Cuba, Uruguay, Nicaragua và Belarus đều thể hiện sự ủng hộ đối với GSI trong các cuộc gặp gần đây - theo nhà phân tích cấp cao Alice Ekman của Viện Nghiên cứu an ninh Liên minh châu Âu. Các nước này cũng là những thành viên nổi bật của BRI.
Ngoài ra, đã có gần 70 quốc gia đã gia nhập Nhóm Bạn bè của GDI - theo Bộ Ngoại giao Trung Quốc.
