Chia sẻ về chính sách thuế tối thiểu toàn cầu, ông Lưu Đức Huy, Vụ trưởng Vụ Chính sách (Tổng cục Thuế), cho biết các quốc gia có vốn đầu tư ra nước ngoài, về cơ bản sẽ áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu từ năm 2024. Trong khi đó, các nước nhận vốn đầu tư từ nước ngoài, tương tự như Việt Nam hiện đang nghiên cứu để đưa ra chính sách ứng phó.
Các quốc gia phản ứng ra sao?
Cụ thể, theo ông Lưu Đức Huy, thứ nhất, đối với các nước có vốn đầu tư ra nước ngoài, về cơ bản sẽ áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu từ năm 2024 để thu thêm phần chênh lệch từ mức thuế thực tế so với thuế tối thiểu toàn cầu (15%), trong đó có các nước có số vốn đầu tư lớn vào Việt Nam: như Hàn Quốc, Nhật Bản, Hồng Kông, Singapore…
Ông Lưu Đức Huy, Vụ trưởng Vụ Chính sách (Tổng cục Thuế).
"Các nước thuộc Liên minh Châu Âu, các nước Châu Âu không phải thành viên của EU như Thụy Sĩ, Vương Quốc Anh, Na Uy và các nước Châu Á như: Hàn Quốc, Nhật Bản, Hồng Kông, Úc sẽ áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu từ năm 2024.
Riêng Hoa Kỳ nâng mức thuế suất tối thiểu của cơ chế thuế tối thiểu của hiện hành của Mỹ từ 10,5% lên 21% và sửa đổi các quy tắc liên quan để phù hợp với các quy định về thuế tối thiểu toàn cầu", ông Huy thông tin.
Thứ hai,với các nước nhận vốn đầu tư từ nước ngoài, tương tự như Việt Nam đang nghiên cứu để đưa ra chính sách ứng phó thuế tối thiểu toàn cầu, trong đó có việc áp dụng quy định thuế bổ sung tối thiểu nội địa đạt chuẩn, để tránh việc nộp thuế bổ sung đối với phần thu nhập của công ty thành viên có thuế suất thực tế thấp hơn mức tối thiểu về các nước có công ty mẹ đóng trụ sở chính.
Đồng thời, "các nước này cũng nghiên cứu một số giải pháp hỗ trợ về tài chính để giữ chân các doanh nghiệp FDI thuộc đối tượng của thuế tối thiểu toàn cầu và thu hút các nhà đầu tư mới", Vụ trưởng Vụ Chính sách Tổng cục Thuế bật mí.
Cụ thể, Indonesia áp dụng quy định tổng hợp thu nhập chịu thuế tối thiểu IIR bắt đầu từ năm 2024 (Income Inclusion Rule: quy định cho phép quốc gia có công ty mẹ tối cao đặt trụ sở chính được đánh thuế công ty mẹ tối cao đối với thu nhập của công ty con ở các quốc gia khác đang chịu thuế thực tế ở dưới mức thuế tối thiểu 15%) ; đồng thời, áp dụng UTPR từ năm 2025.
(Undertaxed Payment Rule: quy định lợi nhuận chịu thuế dưới mức tối thiểu. Quy định này bổ trợ cho quy định IIR nêu trên, áp dụng trong trường hợp công ty thành viên đang chịu thuế thực tế thấp hơn mức tối thiểu, nhưng chưa bị đánh thuế bổ sung theo quy định IIR tại một nước nào khác thì các quốc gia có công ty thành viên thuộc tập đoàn sẽ có quyền thu thuế bổ sung đối với công ty thành viên ở quốc gia đó).
Hay Malaysia cũng áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu từ năm 2024; Thái Lan áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu từ năm 2025. Thái Lan cũng đề xuất thu thuế bổ sung thuế tối thiểu nội địa đạt chuẩn và thực hiện phân bổ 50% - 70% nguồn thu thuế bổ sung này sang Quỹ Hỗ trợ công nghiệp trọng điểm thuộc Đạo luật tăng cường cạnh tranh. Quỹ này sẽ hỗ trợ các doanh nghiệp một phần do thực hiện việc điều chỉnh tăng thuế tối thiểu toàn cầu.
Các nước Châu Phi muốn ban hành quy định thuế bổ sung tối thiểu nội địa đạt chuẩn, theo đó, tại Diễn đàn quản lý thuế Châu Phi phát triển phương pháp tiếp cận đề xuất để soạn thảo luật thuế bổ sung tối thiểu trong nước.
Tác động đến đầu tư ra nước ngoài của hai "ông lớn" Viettel và PVN thế nào?
Đánh giá tác động của chính sách thuế tối thiểu toàn cầu với các doanh nghiệp Việt Nam đang đầu tư tại nước ngoài, theo đại diện Tổng cục Thuế, đối với Tập đoàn Viettel, về cơ bản, mức thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp tại các nước do Viettel đầu tư trực tiếp hoặc gián tiếp qua Viettel Global đầu tư đều trên 15%, trừ tại Viettel Đông Timor mức thuế 10% (được miễn thuế theo từng khu vực, bình quân thuế suất thực tế từ 5-7 %).
Về phía các tập đoàn của Việt Nam có đầu tư ra nước ngoài thuộc đối tượng áp dụng của Thuế tối thiểu toàn cầu, Tổng cục Thuế đánh giá sơ bộ ảnh hưởng của thuế tối thiểu toàn cầu tới hai tập đoàn của Việt Nam có đầu tư lớn ra nước ngoài là Tập đoàn Công nghiệp - Viễn thông Quân đội (Viettel) và Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (PVN).
Như vậy, nếu Việt Nam áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu (quy định IIR) mà Đông Timor không áp dụng quy định thuế tối thiểu nội địa bổ sung đạt chuẩn (QDMTT), sẽ có khả năng thu thêm phần thuế thu nhập doanh nghiệp chênh lệch giữa thuế tối thiểu toàn cầu so với mức thuế thực tế Viettel phải nộp tại Đông Timor.
Còn đối với Tập đoàn PVN, đại diện Tổng cục Thuế cho biết các dự án đầu tư ra nước ngoài của PVN tập trung chủ yếu là các dự án trong lĩnh vực dầu khí, chịu mức thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp hoặc loại thuế tương tự thuế thu nhập doanh nghiệp tại các quốc gia khá cao từ 30 - 60%. Do đó, việc áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu hiện tại không ảnh hưởng đến hoạt động đầu tư ra nước ngoài của PVN.
Đối với các tập đoàn khác có công ty mẹ tối cao tại Việt Nam thuộc đối tượng áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu, Tổng cục Thuế đang tiếp tục rà soát, đanh giá tác động đối với các tập đoàn này, bao gồm tác động của quy định tổng hợp thu nhập chịu thuế tối thiểu theo quy định IIR và tác động của quy định QDMTT.
Vắng "đại bàng" sẽ ảnh hưởng tới môi trường, vị thế cạnh tranh
Rõ ràng, ưu đãi thuế, phí vẫn luôn là một trong những công cụ quan trọng để thu hút các nhà đầu tư đến Việt Nam. Vì vậy, đại diện Tổng cục Thuế thừa nhận việc áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu sẽ ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh và thu hút đầu tư của Việt Nam trên nhiều góc độ.
Sau khi rà soát về số liệu quyết toán thuế thu nhập doanh nghiệp năm 2022, Tổng cục Thuế cho biết có khoảng 120 tập đoàn nước ngoài đầu tư vào Việt Nam (với khoảng trên 1.000 doanh nghiệp) chịu ảnh hưởng của thuế tối thiểu toàn cầu nếu thuế tối thiểu toàn cầu được áp dụng từ năm 2024, sau khi loại trừ các trường hợp không phải áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu.
Theo đó, nếu các quốc gia khác đều áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu bắt đầu từ năm 2024, các quốc gia có công ty mẹ sẽ được thu thêm phần thuế chênh lệch năm 2024 ước tính khoảng trên 14.000 tỷ đồng.
Ông Lưu Đức Huy phân tích thứ nhất, việc áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu sẽ khiến các chính sách ưu đãi thuế hiện tại của Việt Nam trở nên kém hấp dẫn với các nhà đầu tư là các tập đoàn công ty đa quốc gia (MNE) thuộc đối tượng áp dụng.
"Đây chính là vấn đề gây ảnh hưởng tới việc thu hút và mở rộng đầu tư chất lượng cao từ phía các tập đoàn MNE này bởi đây chính là những doanh nghiệp đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển kinh tế của Việt Nam", ông Huy nhấn mạnh.
Đồng thời, thuế tối thiểu toàn cầu cũng gây ra tác động không nhỏ tới các doanh nghiệp vệ tinh của các tập đoàn MNE cũng như có thể dẫn đến việc chuyển dịch đầu tư từ Việt Nam sang quốc gia khác có chính sách ưu đãi hấp dẫn hơn, môi trường đầu tư kinh doanh thuận lợi hơn.
"Việc thiếu vắng các tập đoàn MNE lớn cũng như các doanh nghiệp vệ tinh sẽ ảnh hưởng lớn tới môi trường đầu tư và vị thế cạnh tranh của Việt Nam trên quốc tế", Vụ trưởng Vụ Chính sách Tổng cục Thuế nhấn mạnh.
Thứ hai, ngoài sự đóng góp về vốn đầu tư cũng như tạo việc làm cho người lao động, các doanh nghiệp FDI cũng đóng vai trò quan trọng trong việc chuyển giao công nghệ, đào tạo nhân lực trong nước, xây dựng các hệ sinh thái ngành, đặc biệt trong lĩnh vực quan trọng là công nghiệp hỗ trợ, kết nối doanh nghiệp Việt Nam tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu để góp phần phát triển công nghiệp Việt Nam.
Theo đó, việc chuyển dịch đầu tư từ các doanh nghiệp FDI lớn sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến mục tiêu phát triển công nghiệp quốc gia của Việt Nam.
Thứ ba, các tập đoàn MNE như Samsung (Hàn Quốc) trong những năm vừa qua đóng góp nhiều vào tăng trưởng xuất khẩu và dự trữ ngoại hối của Việt Nam, vì vậy, thuế tối thiểu toàn cầu cũng sẽ có tác động trên cả phương diện này.
Thứ tư, việc thay đổi chính sách ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp do tác động của thuế tối thiểu toàn cầu ảnh hưởng một phần trên phương diện các chỉ số xếp hạng tín nhiệm quốc gia. Những yếu tố khác liên quan tới cải thiện môi trường đầu tư, kinh doanh cần được chú trọng hơn.
Cơ hội cải cách hệ thống thuế
Dưới góc nhìn lạc quan, ông Lưu Đức Huy cho rằng việc áp dụng các quy định về thuế tối thiểu toàn cầu mang lại cho Việt Nam những cơ hội mới, như: góp phần tăng nguồn thu ngân sách nhà nước từ phần thu thuế bổ sung; đồng thời, tăng cường hội nhập quốc tế theo hướng sẽ góp phần tăng cường hội nhập quốc tế của Việt Nam, cải cách hệ thống thuế theo hướng phù hợp với thông lệ và chuẩn mực quốc tế thông qua việc sửa đổi chính sách thuế thu nhập doanh nghiệp và pháp luật có liên quan.
Cũng theo đại diện Tổng cục Thuế, qua khảo sát cho thấy, chính sách và quy định không rõ ràng, khó khăn về thủ tục hành chính và thủ tục visa là những rào cản lớn nhất để doanh nghiệp nước ngoài quyết định đầu tư vào Việt Nam.
"Khó khăn về thủ tục hành chính là yếu tố lớn nhất, chiếm tỷ trọng 70% nên Việt Nam cần phải cải thiện để thu hút đầu tư nước ngoài. Ngoài ra, cải thiện về thủ tục visa và cho phép chuyên gia nước ngoài làm việc tại Việt Nam cũng ngày càng quan trọng, chiếm 47% những yếu tố để thu hút đầu tư nước ngoài", đại diện Tổng cục Thuế cho biết.
Bên cạnh đó là các yếu tố về phát triển về cơ sở hạ tầng (chiếm 53%), phát triển, đào tạo nguồn nhân lực (chiếm 35%), phát triển về tăng trưởng xanh (chiếm 29%).
Đặc biệt, yếu tố ưu đãi về thuế thu nhập doanh nghiệp đứng gần cuối danh sách những yếu tố thu hút đầu tư nước ngoài (chỉ chiếm 28%).
Ngoài ra, chính sách này sẽ giảm thiểu hiện tượng trốn thuế, tránh thuế, chuyển giá, chuyển lợi nhuận.
"Bởi việc các nước ban hành các chính sách ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp để thu hút đầu tư nước ngoài khiến cho hiện tượng trốn thuế, tránh thuế, chuyển giá, chuyển lợi nhuận diễn ra ngày càng phức tạp, có thể dẫn đến tình trạng các doanh nghiệp sẽ lợi dụng các cơ hội để chuyển lợi nhuận từ nước có thuế suất cao sang nước có thuế suất thấp hơn, từ đó, xảy ra tình trạng thất thu thuế", Tổng cục Thuế cho biết.
Trong bối cảnh đó, việc áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu sẽ tạo một bằng chung về thuế tại tất cả các quốc gia, từ đó tránh việc cạnh tranh về thuế giữa các nước hiện nay và giảm thiểu tình trạng chuyển giá, chuyển lợi nhuận, giữ vững nguồn thu thuế.
Để thích ứng với việc áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu từ ngày 1/1/2024 tới đây, Vụ trưởng Vụ Chính sách Tổng cục Thuế cho biết theo hướng dẫn của OECD, để áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu, các nước cần quy định vào trong hệ thống pháp luật của mình cho phù hợp. Thuế tối thiểu toàn cầu là quy định về thuế thu nhập doanh nghiệp. Việc áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu cần phải trình Quốc hội xem xét, quy định.
Hiện nay, Tổng cục Thuế là đơn vị được Bộ Tài chính giao nhiệm vụ nghiên cứu về vấn đề này. Theo đó, Tổng cục Thuế tham mưu cho Bộ Tài chính tổ chức và phối hợp với các bộ, ngành và Ủy ban Tài chính-Ngân sách của Quốc hội đẩy mạnh nghiên cứu các giải pháp để triển khai các phương án khả thi.
Trong thời gian tới, "Tổng cục Thuế sẽ tiếp tục tăng cường công tác tham mưu cho Bộ Tài chính hệ thống các văn bản của Quốc hội, Chính phủ quy định áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu theo đúng hướng dẫn của OECD như: quy định mẫu, tài liệu diễn giải, hướng dẫn hành chính, hướng dẫn quy định miễn trừ và giảm phạt và các văn bản quy định chi tiết khác do Diễn đàn hợp tác chung OECD/G20 về quy định chống xói mòn cơ sở thuế và chuyển lợi nhuận ban hành", Vụ trưởng Vụ Chính sách Tổng cục Thuế thông tin.
Trong đó, tập trung đề xuất áp dụng quy định về thuế bổ sung tối thiểu nội địa đạt chuẩn (QDMTT) và quy định về tổng hợp thu nhập chịu thuế tối thiểu (IIR).
