Thời gian gần đây, một số lãnh đạo của các doanh nghiệp niêm yết và ủy ban chứng khoán liên quan đến vấn đề thao túng thị trường, ảnh hưởng xấu đến các chỉ số, giá và tâm lý nhà đầu tư. Lúc này, NĐT bắt đầu quan tâm nhiều hơn đến thao túng chứng khoán là gì và cách nhận diện, thoát bẫy.
Thao túng chứng khoán là gì?
Thao túng chứng khoán là hành vi gian lận nhằm làm tăng, giảm giá cổ phiếu để trục lợi trên cơ sở thua lỗ của những người tham gia khác trên thị trường.
Việc này gây cản trở việc xác định giá trị doanh nghiệp, gây nhiễu các phân tích về khoản đầu tư tốt do cung cầu ảo, cũng ảnh hưởng tiêu cực đến tính bền vững, công khai và minh bạch của thị trường. Lợi ích và trao đổi của các nguồn lực kinh tế cũng bị đe dọa, dẫn đến hoạt động huy động vốn của doanh nghiệp thông qua bán cổ phần trên sàn chứng khoán khó khăn, biến động và rủi ro hơn.
Theo Khoản 2 Điều 3 Nghị định 156/2020/NĐ-CP, một số hành vi được gọi là thao túng thị trường chứng khoán gồm: Sử dụng một hoặc nhiều tài khoản giao dịch của mình hoặc của người khác hoặc thông đồng liên tục mua, bán chứng khoán nhằm tạo ra cung, cầu giả tạo. Đặt lệnh mua và bán cùng loại chứng khoán trong cùng ngày giao dịch hoặc thông đồng với nhau giao dịch mua, bán chứng khoán mà không dẫn đến chuyển nhượng thực sự quyền sở hữu hoặc quyền sở hữu chỉ luân chuyển giữa các thành viên trong nhóm nhằm tạo giá chứng khoán, cung cầu giả tạo.
Ngoài ra còn có: Liên tục mua hoặc bán chứng khoán với khối lượng chi phối vào thời điểm mở cửa hoặc đóng cửa thị trường nhằm tạo ra mức giá đóng cửa hoặc giá mở cửa mới cho loại chứng khoán đó trên thị trường. Giao dịch chứng khoán bằng hình thức cấu kết, lôi kéo người khác liên tục đặt lệnh mua, bán chứng khoán gây ảnh hưởng lớn đến cung cầu và giá chứng khoán, thao túng giá chứng khoán…
Những dấu hiệu thao túng điển hình
Việc thao túng chứng khoán sẽ khiến thanh khoản và giá của cổ phiếu biến động mạnh nhằm tạo cung cầu giả. Vậy nên, dấu hiệu nhận biết đầu tiên là giá và khối lượng giao dịch đột biến. Điều này thường diễn ra ở những doanh nghiệp niêm yết thỏa mãn các điều kiện: Vốn hóa vừa và nhỏ, tỷ lệ cổ phiếu tự do chuyển nhượng (free-float) thấp hay còn gọi là cô đặc, khối lượng giao dịch trung bình mỗi phiên thấp.
Những yếu tố này giúp chi phí thao túng giá thấp và giảm thiểu rủi ro đáng kể, tránh việc bị một khối lượng cổ phiếu giao dịch tự do bán ra ở nền giá cao. Khi đạt mức giá đủ cao và nhu cầu đủ lớn, hoạt động phân phối bắt đầu được thực hiện, gây thiệt hại cho những nhà đầu tư đến sau.
Nói vậy không có nghĩa những công ty có vốn hóa lớn không bị thao túng. Ngược lại, việc thao túng doanh nghiệp lớn đôi khi còn đem đến ảnh hưởng nặng nề và khó kiểm soát hơn.
Hoạt động này có thể diễn ra ở cả 2 chiều tăng giảm của cổ phiếu. Những luồng ý kiến cả trực tiếp lẫn gián tiếp trên phương tiện truyền thông, hay những tin đồn không kiểm chứng có thể là công cụ hiệu quả. Nó khiến tâm lý giao dịch của nhà đầu tư bị ảnh hưởng, dẫn đến các quyết định sai lầm, đặc biệt trong bối cảnh nhà đầu tư cá nhân chiếm hơn 80% thị trường Việt Nam.
Yếu tố quan trọng cuối cùng là giao dịch nội gián hoặc cấu kết của ban lãnh đạo với tổ chức tài chính bên ngoài, lợi dụng kẽ hở của luật chứng khoán. Việc này nhằm thao túng, tạo cung cầu ảo, trục lợi cho bản thân. Đã có nhiều trường hợp chậm công bố thông tin giao dịch, hay còn gọi là “bán chui” nhưng các biện pháp xử lý chưa mang tính răn đe; hoặc vấn đề kiểm soát thông tin nội gián vẫn chưa hiệu quả.
Nhà đầu tư cần làm gì?
Nhà đầu tư cần trang bị cho mình những kiến thức về thị trường chứng khoán nói chung và kỹ năng phân tích tài chính doanh nghiệp nói riêng. Bởi chỉ có hiểu rõ về cổ phiếu nắm giữ, có kinh nghiệm về lĩnh vực kinh doanh, nhà đầu tư mới ít bị ảnh hưởng bởi những tác động bên ngoài từ tin đồn và nhận ra hành vi thao túng giá.
Ngoài ra, kiểm soát tâm lý trong giao dịch, tránh hiệu ứng FOMO (tâm lý sợ bị bỏ lại, sợ vụt mất cơ hội) là kỹ năng cần rèn luyện lâu dài. Bởi hành vi thao túng có thể tạo ra cung cầu ảo nhằm thu hút/đe dọa nhà đầu tư mua/bán cổ phiếu. Việc áp dụng phân tích kỹ thuật từ đọc đồ thị, giá và khối lượng là rất quan trọng nhằm tìm ra điểm mua thích hợp; tuy nhiên, cũng cần áp dụng các yếu tố cơ bản và nhận định kinh tế vĩ mô để tránh rơi vào bẫy thao túng.
Khi lựa chọn cổ phiếu, cần nhận biết những doanh nghiệp có lịch sử giao dịch không lành mạnh để tránh hành vi cấu kết và giao dịch nội gián. Một ban lãnh đạo tốt là những người có năng lực quản trị doanh nghiệp và chiến lược kinh doanh đúng đắn, cam kết đem lại lợi ích lớn nhất cho cổ đông trong dài hạn, thay vì chỉ tập trung vào giao dịch trên chính cổ phiếu của công ty.
