Sở Tài nguyên và Môi trường TP.HCM đã có dự thảo Đề án Thí điểm thực hiện công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất bằng phương thức hoán đổi đất ở hoàn chỉnh cơ sở hạ tầng kỹ thuật, để tạo nguồn lực phát triển kinh tế - xã hội trình UBND TP.HCM.
Cơ quan này cũng đã có công văn xin ý kiến của Bộ Tài nguyên và Môi trường về đề án này trong thời gian chờ sửa Luật Đất đai 2013. Trong đó, kiến nghị Quốc hội nghiên cứu sửa đổi Điều 74 Luật Đất đai 2013.
Theo nội dung dự thảo đề án, TP.HCM xin Trung ương cho phép thực hiện thí điểm trước 3 dự án lớn tại TP. Thủ Đức, gồm: Dự án Khu liên hợp thể dục thể thao quốc gia Rạch Chiếc; dự án Công viên Khoa học và Công nghệ TP.HCM và dự án Khu công viên - hồ điều tiết - khu dân cư Tam Phú.
Tỷ lệ hoán đổi đất nông nghiệp lấy đất ở đã hoàn thiện cơ sở hạ tầng là 10%, 12% và 15%. Tỷ lệ hoán đổi càng cao, tương ứng với diện tích xây dựng khu tái định cư tại dự án càng lớn.
Chẳng hạn, tại dự án Khu liên hợp thể dục thể thao quốc gia Rạch Chiếc (phường An Phú, TP. Thủ Đức) có quy mô hơn 186 ha, tổng mức đầu tư dự kiến hơn 18.888 tỷ đồng và chưa được thành phố bố trí vốn bồi thường trong đầu tư công trung hạn giai đoạn 2021-2025. Với tỷ lệ quy đổi đề xuất là 10%, 12% và 15%. Tương ứng với các tỷ lệ quy đổi sẽ có diện tích xây dựng khu tái định cư của dự án là hơn 32,7 ha, 38,4 ha và 46,9 ha; tổng vốn đầu tư theo các tỷ lệ khoảng 1.388 tỷ đồng, 1.482 tỷ đồng và 1.623 tỷ đồng.
Với các phương án trên, nếu được chấp thuận, trước mắt thành phố sẽ áp dụng thí điểm tại các dự án trọng điểm, như: thu hồi đất dọc hai bên các tuyến đường vành đai, cao tốc, tạo quỹ đất đấu giá phục vụ cho việc phát triển kinh tế - xã hội của thành phố.
Theo lý giải của Sở Tài nguyên và Môi trường TP.HCM, Điều 74 Luật Đất đai 2013 không quy định về phương thức bồi thường bằng đất ở hoàn chỉnh cơ sở hạ tầng kỹ thuật trong công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất đối với đất nông nghiệp.
Do đó, khi triển khai thực hiện công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng, người dân được bố trí tái định cư tại khu tái định cư của dự án đối với phần đất ở bị thu hồi toàn bộ và không còn nơi ở nào khác trên địa bàn.
Đặc thù trên địa bàn TP.HCM là địa phương có tốc độ đô thị hoá cao, hiện quỹ đất nông nghiệp không còn để giao nên phải thực hiện bồi thường bằng tiền theo giá đất cụ thể tại thời điểm thu hồi đất. Điều này đẩy chi phí bồi thường của dự án lên rất cao.
Từ thực tiễn các dự án đã triển khai, Sở Tài nguyên và Môi trường TP.HCM cho biết tỷ lệ bồi thường bằng tiền giữa đất nông nghiệp và đất ở trong cùng dự án phổ biến là 10%-17%. Tuy nhiên, khi hộ dân nhận tiền bồi thường về đất nông nghiệp thì khả năng mua lại được vị trí tương đương đã bồi thường là rất thấp. Nếu được quy đổi sang đất ở đã được hoàn chỉnh hạ tầng kỹ thuật với tỷ lệ phù hợp (được tái định cư tại chỗ) thì đảm bảo được tốt hơn quyền lợi của người bị thu hồi đất.
Chẳng hạn, tại dự án bồi thường, giải phóng mặt bằng, tái định cư để phục vụ dự án xây dựng nâng cấp, mở rộng đường Nguyễn Thị Định (TP. Thủ Đức) đã triển khai trong năm 2022. Theo đó, bồi thường đất ở có giá hơn 81 triệu đồng/m2, đất nông nghiệp là hơn 8,4 triệu đồng/m2. Tỷ lệ bồi thường giữa đất nông nghiệp và đất ở là 10,41%.
Dự án xây dựng mới Trường Mầm non Tam Bình Savico (TP. Thủ Đức) triển khai năm 2022, bồi thường đất ở hơn 45,7 triệu đồng/m2, đất nông nghiệp hơn 7,8 triệu đồng/m2. Tỷ lệ bồi thường giữa đất nông nghiệp và đất ở là khoảng 17%...
“Dễ nhận thấy những ưu điểm của phương thức này là giảm kinh phí bồi thường, hỗ trợ. Tỷ lệ đồng thuận của người dân cao hơn, rút ngắn được thời gian thu hồi mặt bằng, tái định cư tại chỗ, giảm thiểu tối đa khiếu nại, khiếu kiện. Dự án tiến hành khả thi cũng như hài hòa lợi ích giữa Nhà nước, nhà đầu tư và chủ sử dụng đất”, theo nhận định của đề án.
Điều 74, Luật Đất đai 2013 quy định về nguyên tắc bồi thường về đất khi Nhà nước thu hồi đất
Người sử dụng đất khi Nhà nước thu hồi đất nếu có đủ điều kiện được bồi thường quy định tại Điều 75 của Luật này thì được bồi thường. Việc bồi thường được thực hiện bằng việc giao đất có cùng mục đích sử dụng với loại đất thu hồi, nếu không có đất để bồi thường thì được bồi thường bằng tiền theo giá đất cụ thể của loại đất thu hồi do UBND cấp tỉnh quyết định tại thời điểm quyết định thu hồi đất. Việc bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất phải bảo đảm dân chủ, khách quan, công bằng, công khai, kịp thời và đúng quy định của pháp luật.
