Anna Delvey chuyên lừa đảo người giàu, có tiếng tăm. Ảnh: People.
“Làm sao lại có người cả tin như vậy?”, phản ứng điển hình khi nghe một ai đó vừa mất tiền vào tay kẻ lừa đảo. Nhưng theo một số chuyên gia, đó là câu hỏi chưa chuẩn xác. Tội phạm đánh lừa cả những người giàu bằng cách lợi dụng lỗ hổng tâm lý của họ.
Tin tức về những vụ chiếm đoạt tài sản trị giá hàng triệu USD, thậm chí hàng tỷ USD liên tục xuất hiện trên các phương tiện truyền thông là minh chứng cho điều đó, theo CNA.
Sam Bankman-Fried, người sáng lập sàn giao dịch tiền điện tử FTX, đã thu hút một số tên tuổi được ngưỡng mộ trong giới tài chính và các ngôi sao như Tom Brady, Steph Curry, Naomi Osaka, Larry David, Kevin O'Leary tham gia đầu tư.
Sau đó, thế giới ngỡ ngàng khi đế chế của tỷ phú tiền số sụp đổ vào tháng 11/2022. Hiện FTX là một công ty đã phá sản và Bankman-Fried đang chờ xét xử với nhiều cáo buộc liên quan đến gian lận.
Không ai “miễn dịch” với lừa đảo
Câu chuyện về Bankman-Fried không quá khác so với Elizabeth Holmes. Ở đỉnh cao thành công, Holmes được xem là nữ tỷ phú tự thân giàu nhất xứ cờ hoa và biểu tượng của ngành công nghệ. Theo Forbes, giá trị tài sản ròng của cô là 4,5 tỷ USD, dựa trên 50% cổ phần từ công ty Theranos đã không còn tồn tại.
Các nhà đầu tư vào Theranos cũng là những cái tên nổi bật trong giới thượng lưu như Rupert Murdoch và gia đình Walton. Sau khi bị kết tội lừa đảo vào năm 2022, nữ doanh nhân này đã mua vé một chiều đến Mexico để trốn khỏi Mỹ.
Làm thế nào mà Holmes lấy được lòng tin từ rất nhiều chuyên gia và những người nổi tiếng như cách Bankman-Fried đã làm? Giống như hầu hết kẻ lừa đảo chuyên nghiệp, họ đã lợi dụng mối quan hệ với các nạn nhân để thực hiện phi vụ bất chính.
Khi nói về các nạn nhân bị đánh lừa, nhiều người thường nghĩ đến những hình ảnh rập khuôn như ngây thơ và lớn tuổi.
Tuy nhiên, dữ liệu từ các báo cáo về vấn đề này lại cho thấy một bức tranh rất khác, mang nhiều khía cạnh hơn những gì chúng ta hình dung.
Elizabeth Holmes là nhà khởi nghiệp hiếm hoi ở Thung lũng Silicon bị kết tội lừa đảo. Ảnh: Insider.
Tùy thuộc vào loại lừa đảo mà các nhà phân tích đã kiểm chứng, nhóm người trẻ tuổi, có học thức, tài chính ổn định cũng có nguy cơ trở thành đối tượng bị nhắm đến.
Những kẻ xảo trá thường chú ý vào một nhóm nhân khẩu học cụ thể và thiết lập “cái bẫy” dành riêng cho họ.
Nghiên cứu cũng phát hiện ra rằng sự tự tin thái quá là một yếu tố quan trọng dẫn đến lỗ hổng trong gian lận.
Khi đạt thành tích cao trong một lĩnh vực (ví dụ: chuyên môn quân sự), họ có thể chủ quan khi đánh giá khả năng thẩm định của bản thân trong phạm vi khác (chẳng hạn thiết bị phòng thí nghiệm y tế).
Điều này giúp giải thích cho thủ đoạn mà siêu lừa Bernie Madoff đã dùng để lấy được sự tin tưởng từ những khách hàng khá giả, có học vấn tốt nhưng không phải là chuyên gia tài chính.
Tháng 3/2009, cha đẻ của mô hình Ponzi thừa nhận 11 tội danh, bao gồm lừa đảo, rửa tiền, khai man và lĩnh án 150 năm tù.
Theo CNA, phần lớn mọi người đều cảm thấy tự tin vào khả năng phát hiện mánh lới xảo quyệt của mình.
Trong hàng loạt thí nghiệm điều tra lý do tại sao có những người tương tác với các tài liệu đầy điểm nghi hoặc - chẳng hạn thư thông báo trúng xổ số - nhóm chuyên gia đã tìm thấy một bộ phận nhỏ dù biết có nguy cơ bị gạt nhưng vẫn liên hệ với đối phương để tìm hiểu rồi âm thầm rút lui mà không để xảy ra bất kỳ tổn thất nào.
Thủ đoạn thao túng tâm lý
Một trò lừa điển hình bắt đầu bằng cách để nạn nhân tiếp xúc với thủ đoạn của kẻ xấu, được thiết kế để gợi lên những cảm xúc mạnh mẽ như sợ hãi.
Sau đó, chúng sử dụng các chiến thuật thuyết phục như cam kết (khiến mọi người cảm thấy bắt buộc phải tuân theo), quyền lực (cảnh sát), sự khan hiếm (áp lực thời gian) và “bằng chứng xã hội” nhằm thu hút mục tiêu.
Ảnh hưởng thông tin (hoặc bằng chứng xã hội) là một thuật ngữ do nhà tâm lý học Robert Cialdini đặt ra để giải thích cách người tiêu dùng sẽ điều chỉnh hành vi của họ để đáp lại những gì người khác làm.
Lời nói hoặc hành động của người có danh tiếng thường mang lại kết quả mạnh mẽ hơn. Họ có thể không hiểu đầy đủ về công nghệ nhưng vẫn truyền đạt niềm tin vào hiệu quả của sản phẩm hoặc dịch vụ.
Vào tháng 10/2022, Kim Kardashian đã nộp phạt 1,26 triệu USD cho Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch Hoa Kỳ (SEC) vì quảng cáo tiền mã hóa mà không tiết lộ được trả tiền để làm việc đó.
Tháng 7/2022, một vụ kiện tập thể dính dáng đến nhiều ngôi sao hạng A bao gồm Madonna, Justin Bieber, DJ Khaled, Paris Hilton, Gwyneth Paltrow, Snoop Dogg, Serena Williams và Jimmy Fallon về việc lôi kéo người dùng đầu tư vào các NFT của Bored Ape Yacht Club và ApeCoin (APE) một cách sai lệch.
Phương tiện truyền thông đã giúp KOL và giới nghệ sĩ giao tiếp với các follower dễ dàng hơn. Đó cũng là công cụ để những tên tội phạm giở trò. Sự tín nhiệm của những nhân vật nổi tiếng đang bị chiếm đoạt và kéo theo vô số người hâm mộ của họ.
Sự chủ quan về nguồn lực của bản thân có thể mang lại rủi ro cho bất kỳ ai, kể cả người giàu, có địa vị xã hội. Ảnh: Netflix.
Nhiều chuyên gia và nhóm giàu có có thể cảm thấy rằng uy quyền mà kiến thức hoặc của cải mang lại cho họ đóng vai trò như một lá chắn.
Thế nhưng, nghiên cứu cho thấy những cá nhân đã sẵn sàng rót vốn và chấp nhận rủi ro có nguy cơ bị tiếp cận với các cơ hội đầu tư bất hợp pháp.
Họ cũng cởi mở hơn với những thời cơ này.
Từ góc độ của kẻ lừa đảo, việc lừa một số tổ chức hoặc người có kinh tế dư dả dễ dàng hơn nhiều so với người nghèo.
Một báo cáo của dịch vụ Saltus đã chỉ ra rằng những cá nhân có giá trị tài sản ròng hơn 3 triệu bảng Anh (3,6 triệu USD) có khả năng là nạn nhân cao gấp đôi so với nhóm sở hữu từ 250.000 bảng Anh đến 500.000 bảng Anh.
Khi danh tiếng của ai đó bị đe dọa, họ có xu hướng không muốn thừa nhận mình đã sập bẫy. CNA trò chuyện cùng một số nhà tâm lý học từng rơi vào trường hợp này và được cho biết việc lên tiếng sẽ ảnh hưởng đến thương hiệu của họ.
Với kiến thức chuyên môn về hành vi con người, họ sợ bị lộ và sỉ nhục nên không muốn báo cáo hành vi phạm tội cũng như tìm kiếm sự giúp đỡ.
Nhưng sự xấu hổ đó không giải quyết vấn đề, nó chỉ cho phép trò lừa gạt tiếp tục và chiếm đoạt tài sản của nhiều nạn nhân hơn.
Các chuyên gia khuyên rằng trước khi quyết định xuống tiền cho một dự án nào, mọi người nên thận trọng và tham khảo ý kiến của bên thứ 3 nếu có thể.
