Theo EIU (Economist Intelligence Unit), doanh thu dược phẩm tại Việt Nam đạt 5,9 tỷ USD (tăng 9,6% so với cùng kỳ) vào năm 2021. Trong giai đoạn 2017 - 2021, doanh thu dược phẩm tăng trưởng với tốc độ CAGR là 7,4%. EIU dự báo tốc độ tăng CAGR là 9,5% trong 5 năm tới, do chi tiêu cho các sản phẩm liên quan đến sức khỏe sẽ tăng cùng với thu nhập người dân tăng lên. Xét theo từng kênh, kênh ETC (thuốc điều trị/thuốc kê đơn, có thể được sử dụng làm đại diện cho kênh bệnh viện) đóng góp khoảng 75%-76% tổng doanh thu trong 5 năm qua.
Theo kịp xu hướng, các chuỗi nhà thuốc hiện đại đã tăng tốc mở mới kể từ năm 2021 để giành thị phần từ các nhà thuốc truyền thống. Theo IQVIA, Việt Nam có 55.300 cửa hàng thuốc vào năm 2016, trong đó 185 cửa hàng thuộc chuỗi nhà thuốc hiện đại. Tuy nhiên tới năm 2021, tổng số cửa hàng thuốc giảm xuống còn 44.600, nhưng số cửa hàng thuộc chuỗi nhà thuốc hiện đại đã tăng lên con số 1.600.
Ngay trong năm 2022, các chuỗi nhà thuốc hiện đại lớn tiếp tục đặt mục tiêu mở mới đầy tham vọng. Nhiều công ty mới cũng bước chân vào thị trường, bao gồm Wincommerce (sở hữu chuỗi cửa hàng bách hóa Winmart, với khoảng 3.000 siêu thị nhỏ) và Viettel (sở hữu mạng lưới bán lẻ với khoảng 370 cửa hàng viễn thông).
Trong báo cáo mới cập nhật, SSI Research cho rằng, lý do đằng sau sự chuyển đổi từ hiệu thuốc truyền thống sang hiệu thuốc thương mại hiện đại có thể xuất phát từ một số nguyên nhân.
Thứ nhất là sự kiểm soát chặt chẽ hơn các loại thuốc kê đơn. Kể từ năm 2017, Bộ Y Tế đã quy định các nhà thuốc chỉ được bán thuốc kê đơn cho người bệnh có đơn để tránh tình trạng lạm dụng thuốc, nhất là đối với trường hợp thuốc kháng sinh. Trong khi thuốc kháng sinh lần lượt chiếm 13% và 19% doanh thu nhà thuốc ở khu vực thành thị và nông thôn. Tới ngày 15/11/2020, Chính phủ ban hành Nghị định 117/2020/NĐCP tăng mức phạt hành vi “bán thuốc kê đơn mà không có đơn” (từ 200.000-500.000 đồng lên 5-10 triệu đồng, thậm chí ngừng hoạt động cơ sở bán thuốc), khiến các nhà thuốc nhỏ lẻ kém cạnh tranh hơn và buộc một số nhà thuốc phải đóng cửa. Tuy nhiên, với hơn 50.000 cửa hàng thuốc trên khắp Việt Nam, rất khó để kiểm soát việc tuân thủ.
Thứ hai là hoạt động triển khai việc kê đơn điện tử. Thông tư 27/2021/TT-BYT do Bộ Y tế ban hành ngày 20/12/2021 và có hiệu lực ngày 15/02/2022, các cơ sở khám bệnh, nhà thuốc bệnh viện và kênh nhà thuốc phải áp dụng kê đơn điện tử. Tuy nhiên, do khó khăn trong việc triển khai thực hiện, Bộ Y tế sau đó đã gia hạn thời gian triển khai đơn thuốc điện tử, gồm trước 31/12/2022 đối với bệnh viện cấp 1~3 và trước 30/6/2023 đối với các bệnh viện hoặc cơ sở y tế khác.
Theo SSI Research, các hiệu thuốc thương mại hiện đại được trang bị hệ thống ERP, nên có thể nhanh chóng thích ứng với quy định mới. Điều này sẽ giúp các hiệu thuốc này giành được thị phần từ các hiệu thuốc nhỏ, khi các hiệu thuốc nhỏ có thể bị mất khách hàng do hệ thống kiểm soát nội bộ không kịp thời kết nối với hệ thống kê đơn điện tử.
Cuối cùng, sự chậm trễ trong việc phê duyệt đăng ký thuốc mới hay gia hạn thuốc cũ làm hạn chế nguồn cung, thúc đẩy quá trình hợp nhất thị trường của các chuỗi nhà thuốc thương mại hiện đại.
Kể từ khi COVID-19 bùng phát, các vụ điều tra gia tăng trong ngành y tế Việt Nam và tình trạng thiếu lao động đã khiến quá trình phê duyệt thuốc mới và gia hạn thuốc cũ của Cục Quản lý Dược bị trì hoãn. Với nguồn cung thuốc eo hẹp, SSI Research cho rằng các nhà thuốc thương mại hiện đại với khả năng tài chính mạnh và khả năng thương lượng tốt hơn có thể đảm bảo đủ nguồn hàng từ các công ty dược, trong khi các nhà thuốc truyền thống phải đối mặt với tình trạng khan hiếm hàng tồn kho.
Đặc biệt, SSI Research còn đánh giá, kênh nhà thuốc có thể đã chiếm thị phần từ kênh bệnh viện trong thời gian đại dịch xảy ra khi mà đại dịch đã hạn chế việc thăm khám tại bệnh viện do các biện pháp giãn cách xã hội. Điều này trực tiếp ảnh hưởng tiêu cực đến doanh thu dược phẩm trong kênh bệnh viện, nhưng vô hình chung đã tạo cơ hội cho kênh nhà thuốc thu hút được những khách hàng mới phải tự mua thuốc. Ngoài ra, trong bối cảnh nhiều vấn đề pháp lý, các bệnh viện công đã trở nên thận trọng hơn khi đấu thầu thuốc. Từ đó, bệnh nhân đang phải cố gắng tìm kiếm các giải pháp thay thế thông qua kênh nhà thuốc.
Mặc dù vậy, báo cáo cho rằng chuỗi nhà thuốc hiện đại vẫn gặp rào cản gia nhập ngành bán lẻ dược phẩm. Khó khăn đầu tiên là trong việc kết nối với bệnh viện khi các nhà thuốc phải kết nối với bệnh viện hoặc cơ sở y tế để dự báo nhu cầu đối với từng loại thuốc tại khu vực. Trong khi đó, Chính phủ hiện nay đang kiểm soát chặt chẽ hơn đối với thuốc kê đơn cho bệnh nhân ngoại trú.
Để giành được khách hàng từ các nhà thuốc truyền thống, các nhà thuốc thương mại hiện đại còn có thể phải đưa ra các chương trình khuyến mãi hấp dẫn, từ đó kéo theo khoản lỗ lớn để đổi lấy quy mô trong giai đoạn đầu mở rộng. Như vậy, tiềm lực tài chính vững mạnh sẽ là một trong những yếu tố quan trọng quyết định sự bền vững của chuỗi nhà thuốc.
Đồng thời, các chuỗi nhà thuốc thương mại hiện đại lớn hiện nay có trên 500 cửa hàng, việc theo dõi chính xác hạn sử dụng thuốc tại từng cửa hàng, từ đó giảm thiểu rủi ro bán thuốc hết hạn sử dụng cho khách hàng cũng vô cùng quan trọng.
Xét về triển vọng ngành bán lẻ dược phẩm nói chung, báo cáo tin rằng các chuỗi bán lẻ dược phẩm sẽ tiếp tục được hưởng lợi và các công ty dược phẩm bán lẻ sẽ duy trì tốc độ mở cửa hàng mới trong tương lai gần.
SSI Research cho rằng kênh nhà thuốc vẫn có thể giành thêm thị phần từ kênh bệnh viện, vì kênh bệnh viện sẽ mất thời gian để khôi phục tốc độ đấu thầu về mức trước Covid. Các chuỗi nhà thuốc thương mại hiện đại có thể hấp thụ thị phần của các hiệu thuốc truyền thống do quy mô lớn và lợi thế trong việc có sẵn hệ thống ERP - giao thức tương thích với hệ thống kê đơn điện tử mới.
Việc gia hạn giấy chứng nhận đăng ký thuốc đã tăng nhanh trong thời gian gần đây, mặc dù hiệu lực của việc gia hạn chỉ trong một thời gian ngắn. Với tốc độ như vậy, có khả năng nguồn cung thuốc sẽ lại bị thiếu hụt vào năm 2023. Trong bối cảnh này, SSI Research tin rằng các nhà bán lẻ dược phẩm quy mô lớn có thể đảm bảo đủ lượng hàng tồn kho và giành được thị phần.
Nhu cầu về vitamin và thực phẩm chức năng ngày càng tăng, mặc dù diễn biến này có thể chỉ mang tính ngắn hạn. Điều này giúp các chuỗi hiệu thuốc ghi nhận thêm doanh thu từ các sản phẩm trên. SSI Research tin rằng nhu cầu về vitamin và thực phẩm chức năng có thể đã đạt đỉnh vào quý 4/2021 và quý 1/2022, khi số ca nhiễm COVID-19 đạt đỉnh.
Trong bối cảnh chi tiêu của người tiêu dùng bị ảnh hưởng bởi lạm phát và lo ngại liên quan, chi tiêu cho dược phẩm được cho có thể vẫn ổn định do tính thiết yếu của các sản phẩm này. Như vậy, các chuỗi nhà thuốc sẽ có thể chuyển phần chi phí gia tăng sang cho khách hàng. Các chuỗi nhà thuốc tích cực mở cửa hàng mới có thể thương lượng các điều khoản tốt hơn với các nhà cung cấp, do đó có thể tăng tỷ suất lợi nhuận gộp. Tuy nhiên, tỷ suất lợi nhuận ròng có thể không cải thiện nhiều do mở mới nhiều cửa hàng.
Trên thị trường chứng khoán hiện có hai công ty niêm yết vận hành chuỗi bán lẻ dược phẩm lớn theo hướng nhà thuốc hiện đại là FRT với chuỗi nhà thuốc Long Châu và MWG với chuỗi nhà thuốc An Khang. Ngoài ra còn chuỗi nhà thuốc Pharmacity được thành lập vào năm 2012 và được Mekong Capital bắt đầu tài trợ vốn từ năm 2019.
