Năm 2022, chỉ số giá tiêu dùng (CPI) của Việt Nam tăng 3,15% so với năm 2021, lạm phát cơ bản tăng 2,59% so với năm 2021, thấp hơn mức CPI bình quân chung, cách xa mục tiêu Quốc hội đề ra. Đây là một trong những điểm sáng của nền kinh tế Việt Nam khi kiểm soát được tỷ lệ lạm phát tương đối thấp trong khi tốc độ tăng trưởng GDP cao kỷ lục trong vòng hơn 10 năm, dù nhiều quốc gia trên thế giới đang chật vật đối phó với lạm phát tăng kỷ lục trong hàng chục năm trở lại đây.
Ở các nước khu vực đồng Euro, lạm phát tháng 11 tăng 11,1% so với cùng kỳ, gấp 5 lần so với mục tiêu lạm phát mà Ngân hàng Trung ương Châu Âu (ECB) đặt ra; lạm phát của Mỹ dù hạ nhiệt nhưng vẫn tăng 7,1%. Tại châu Á, lạm phát tháng 11 của Thái Lan tăng 5,6%; Hàn Quốc tăng 5%; Indonesia tăng 5,4%; Nhật Bản tăng 3,8%. Nhiều nền kinh tế trong khu vực và trên thế giới đang rơi vào tình cảnh “lạm phát ăn mòn tăng trưởng kinh tế”.
Những yếu tố thuận lợi
Quan sát biến động của các nhóm hàng hóa và dịch vụ trong rổ hàng hóa sử dụng để tính chỉ số CPI, số liệu Tổng cục Thống kê cho thấy, giá một số sản phẩm có mức tăng đột biến bao gồm giá xăng dầu tăng 28,01%, đây là nhân tố số một đẩy CPI chung tăng tới 1,01 điểm phần trăm. Biến động theo giá xăng dầu, giá vé máy bay năm 2022 tăng 27,58% so với năm trước; giá vé tàu hỏa tăng 10,96%; giá vé ô tô khách tăng 12,15%; giá du lịch trọn gói tăng 8,27%.
Cùng với đó, giá gas tăng 11,49%, giá nhà ở và vật liệu xây dựng tăng 3,11% do giá xi măng, sắt, thép, cát tăng phi mã theo giá nguyên nhiên vật liệu đầu vào…
Tuy nhiên, đến nay, thủ phạm gây sức ép lạm phát lớn nhất năm 2022 đang vận động theo hướng sụt giảm sâu về giá. Cụ thể, giá dầu Brent trong hai phiên giao dịch đầu tiên của năm mới đã giảm mạnh 9,4%, đánh dấu chuỗi hai phiên giảm mạnh nhất kể từ tháng 1/1991 do mối lo kinh tế toàn cầu sẽ rơi vào suy thoái, kéo giảm nhu cầu tiêu thụ năng lượng.
Cùng với đó, giá một số mặt hàng chiến lược, nguyên vật liệu thiết yếu cho sản xuất, vật liệu xây dựng tại thị trường trong nước giảm hoặc ổn định nửa cuối năm 2022.
Đánh giá về sức ép tăng giá những mặt hàng nguyên nhiên vật liệu đầu vào quan trọng lên lạm phát năm 2023 tại hội thảo “Diễn biến thị trường, giá cả ở Việt Nam năm 2022 và dự báo 2023” diễn ra tuần qua, TS. Nguyễn Đức Độ, Phó Viện trưởng Viện Kinh tế Tài chính (Học viện Tài chính), nhìn nhận giá xăng dầu và các loại nguyên vật liệu trong năm 2023 sẽ khó tăng mạnh, ngay cả khi Trung Quốc mở cửa lại nền kinh tế hay các rủi ro liên quan đến chiến tranh Nga – Ukraine gia tăng. Thực tế, giá dầu trung bình năm 2022 đang ở vùng đỉnh.
Theo ông Độ, song hành cùng nhiều nhân tố khác, áp lực lạm phát tại Việt Nam trong năm 2023 sẽ không quá lớn bởi: (i) nguy cơ suy thoái kinh tế toàn cầu đang gia tăng là hệ quả của chính sách tiền tệ thắt chặt để kiềm chế lạm phát và (ii) trước áp lực lạm phát cơ bản gia tăng bền vững từ giữa năm 2022, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam chủ động thực hiện chính sách tiền tệ thận trọng trong nửa sau năm 2022.
Trên thực tế, theo số liệu Tổng cục Thống kê công bố, tổng phương tiện thanh toán đến ngày 21/12/2022 mới tăng 3,85% so với cuối năm 2021, trong khi đến ngày 20/6/2022 đã tăng 3,3%, tức là cung tiền gần như không tăng trong nửa sau năm 2022. Đồng thời, mặt bằng lãi suất năm 2022 tăng khoảng 2-2,5 điểm phần trăm so với năm 2021. Đây sẽ là những nhân tố tác động kiềm chế lạm phát trong năm 2023.
Bên cạnh đó, áp lực về tỷ giá cũng giảm đáng kể cuối năm 2022. Trên thị trường quốc tế, nhiều khả năng chỉ số đồng USD đạt đỉnh vào tháng 9 và trong xu hướng giảm giá, mặc dù sẽ có những giai đoạn phục hồi trong năm 2023. Ở thị trường trong nước, giá USD cũng giảm mạnh trong tháng 12.
Như vậy, tính từ cuối năm 2021 đến cuối năm 2022, VND chỉ giảm giá khoảng 3,7% so với USD. Đây là mức mất giá không quá lớn và do vậy sẽ không ảnh hưởng quá mạnh tới lạm phát thời gian tới. Nếu xu hướng giảm giá của đồng USD tiếp tục được duy trì, tỷ giá USD/VND trong năm 2023 được Ngân hàng Nhà nước giữ ổn định, sẽ giúp kiểm soát lạm phát và hạ lãi suất nhằm hỗ trợ tăng trưởng kinh tế.
Thận trọng biến số trong nước
Dự báo năm 2023, CPI toàn cầu hạ nhiệt với mức tăng khoảng 6,5%, từ mức bình quân 8,5% năm 2022. Dù áp lực lạm phát toàn cầu có thể không căng thẳng như năm 2022 nhưng nhiều ý kiến lại quan ngại những yếu tố trong nước có thể gây nhiều sức ép đến mục tiêu kiểm soát lạm phát, khiến CPI bình quân năm 2023 nhích tăng nhẹ từ mức 3,15% của năm 2022...
Trong đó, áp lực tăng giá điện, giá một số dịch vụ do Nhà nước kiểm soát trong năm 2023 sẽ lớn hơn so với năm 2022, cùng với đó, mối lo nghịch lý giảm lạm phát tiền tệ nhưng tăng áp lực chi phí đẩy cũng là điều cần quan tâm...
Ông Nguyễn Minh Phong, Chuyên gia kinh tế.
"Phối hợp chính sách tài khóa và tiền tệ là điều kiện quan trọng để duy trì ổn định giá cả trong bối cảnh lạm phát cơ bản trong nước gia tăng. Năm 2022 qua đi với nhiều cung bậc đa dạng trên thị trường tài chính tiền tệ mà động thái nổi bật là các ngân hàng trung ương tích cực sử dụng chính sách tiền tệ theo hướng thắt chặt, nhằm đối phó với xu hướng tăng lạm phát ở hầu hết các nước trên thế giới và xu hướng này dự báo sẽ tiếp tục bao trùm cả năm 2023.
Tuy nhiên, dù muốn hay không, tác động hai mặt của việc tăng lãi suất điều hành, huy động và cho vay đang đậm dần. Việc Ngân hàng Nhà nước điều chỉnh tăng lãi suất là giải pháp kịp thời, thể hiện sự chủ động và linh hoạt thích ứng kịp thời với diễn biến thị trường trong và ngoài nước, phù hợp xu hướng nhiều nước nâng lãi suất để đối phó với sức ép lạm phát cao, sự mất giá của nhiều đồng tiền so với đồng USD trên thế giới. Tăng lãi suất cũng là một trong những biện pháp duy trì và thu hút dòng vốn nước ngoài và tạo bộ đệm cho sức ép để tỷ giá giảm xuống.
Lãi suất cao cũng sẽ có lợi cho người gửi tiền, song mặt trái dường như nhiều hơn. Bởi làm tăng chi phí vốn và rơi vào một nghịch lý, đó là giảm lạm phát tiền tệ nhưng lại tăng chi phí vốn của doanh nghiệp, tức là tạo ra nguy cơ lạm phát chi phí đẩy. Khi mức lãi suất cho vay cao ở đầu vào sẽ được doanh nghiệp, người vay chuyển vào giá cả ở đầu ra, làm mặt bằng giá tăng lên. Cùng với đó, theo áp lực nền kinh tế rơi vào đình trệ suy thoái, thất nghiệp, phá sản, gây áp lực lạm phát tương lai bởi gánh nặng nợ lãi huy động cho ngân hàng và ngân sách nhà nước".
