Thông tin trên được Cục Phát triển doanh nghiệp (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) đưa ra tại Hội thảo “Cơ chế, chính sách để tạo sự bứt phá cho đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp Việt Nam” do Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia (NIC – Bộ Kế hoạch và Đầu tư) phối hợp với Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh tổ chức ngày 1/10.
Vốn vào đổi mới sáng tạo đang "nghẽn"
Thống kê của Quỹ Đầu tư ThinkZone cho thấy, tổng vốn đầu tư mạo hiểm vào các doanh nghiệp đổi mới sáng tạo tại Việt Nam trong năm 2021 đạt 1,4 tỷ USD. Trong đó, khoảng 90% là vốn từ các quỹ đầu tư mạo hiểm nước ngoài.
“Điều này cho thấy, quỹ đầu tư mạo hiểm nước ngoài đóng vai trò chủ đạo trong việc cấp vốn cho các doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo tại Việt Nam. Do vậy, Việt Nam cần khai thông cơ chế để hút vốn từ các quỹ đầu tư này”, ông Thẩm Trung Hiếu, chuyên gia pháp lý của ThinkZone nêu quan điểm.
Tuy nhiên, hiện nay có một “nghịch lý” là các quỹ đầu tư này sẽ không rót vốn trực tiếp vào các doanh nghiệp khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo tại Việt Nam. Họ thường yêu cầu doanh nghiệp Việt Nam lập pháp nhân mới tại các quốc gia khác, thông thường là Singapore, để rót vốn vào những doanh nghiệp này. Sau khi nhận được vốn, các doanh nghiệp tại Singapore sẽ quay trở lại đầu tư vào doanh nghiệp tại Việt Nam.
“Điều này đang gây ra những khó khăn nhất định cho các quỹ đầu tư cũng như doanh nghiệp nhận đầu tư vì cùng lúc phải thực hiện 2 lần thủ tục, bao gồm: đầu tư ra nước ngoài và đầu tư vào Việt Nam. Khó khăn như vậy chắc chắn sẽ làm nản lòng các nhà đầu tư nói chung và quỹ đầu tư mạo hiểm nói riêng”, ông Hiếu nhận định.
Theo đại diện ThinkZone, mặc dù Nghị định 38 có quy định cho phép thành lập quỹ đầu tư tại Việt Nam nhưng hiện vẫn còn nhiều “điểm nghẽn cổ chai” khiến hoạt động của quỹ tại Việt Nam rất khó khăn do không phù hợp với thực tiễn. Đó là quỹ đầu tư khởi nghiệp sáng tạo không có tư cách pháp nhân; quỹ đầu tư chỉ được phép do tối đa 30 nhà đầu tư góp vốn thành lập; và quỹ đầu tư khởi nghiệp sáng tạo không được đầu tư quá 50% vốn điều lệ của doanh nghiệp đổi mới sáng tạo hay phải kê khai các ngành nghề của các doanh nghiệp đổi mới sáng tạo mà quỹ đầu tư sẽ thực hiện đầu tư...
Toàn cảnh Hội thảo Cơ chế, chính sách để tạo sự bứt phá cho đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp tại Việt Nam.
Chia sẻ về câu chuyện thực tế trong trao đổi với một doanh nghiệp phát triển ứng dụng dành cho cộng đồng chạy bộ tại TP.HCM gần đây, ông Phan Đức Hiếu, Ủy viên Thường trực Ủy ban Kinh tế của Quốc hội cho biết vấn đề quan lo lắng nhất hiện nay của doanh nghiệp không phải là công nghệ hay người sử dụng mà chính là những rủi ro liên quan tới thể chế hay pháp lý.
“Họ không hiểu những vấn đề phát sinh trong quá trình hoạt động sẽ phải áp dụng những quy định, điều khoản nào. Họ làm vậy có bị phạt hay bị cấm không?”, ông Hiếu cho biết.
Do vậy, dù có đưa ra nhiều quy định hỗ trợ quỹ phát triển, thì theo ông Phan Đức Hiếu, quỹ cũng khó phát triển trong thực tế nếu thiếu hệ sinh thái rộng lớn. Đổi mới sáng tạo cần được đảm bảo dựa trên nguyên tắc quyền tự do kinh doanh.
“Theo đó, NIC cần chủ động rà soát các quy định pháp luật liên quan đang hạn chế đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp để từ đó có những đề xuất tạo sự bứt phá cho lĩnh vực này trong tương lai”, ông Hiếu đề xuất.
Sẽ có bộ tiêu chí đánh giá tác động đổi mới sáng tạo
Chia sẻ với đại diện các quỹ đầu tư và doanh nghiệp trong lĩnh vực khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo, bà Bùi Thu Thủy, Cục phó Cục Phát triển doanh nghiệp (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) cho biết từ năm 2012 đến nay, số lượng doanh nghiệp startup đã tăng từ 400 lên 4.000 doanh nghiệp.
Vì vậy, Nghị định 38 được ban hành đầu năm 2018 nhằm đưa ra những định nghĩa rõ ràng nhất về khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo để từ đó có tiêu chí rõ ràng và cụ thể về đầu tư trong lĩnh vực này.
“Hiện nay, doanh nghiệp khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo rất khó tiếp cận vốn vay do không có tài sản bảo đảm và phải chịu lãi suất cao. Do vậy, có thể bổ sung quy định cho phép quỹ đầu tư cung cấp các khoản vay thay vì chỉ đầu tư thẳng vào doanh nghiệp”, ông Thẩm Trung Hiếu, chuyên gia pháp lý của ThinkZone khuyến nghị.
“Dù các cơ quan bộ ngành đã rất nỗ lực nhưng khung pháp lý hiện nay vẫn chưa theo kịp sự phát triển của thực tiễn. Triển khai thể chế còn chậm với thực tế”, bà Thủy thẳng thắn nhìn nhận.
Vì vậy, dự kiến trong tuần tới, Cục Phát triển doanh nghiệp, Cục Đầu tư nước ngoài, Cục Pháp chế và NIC (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) sẽ cùng làm việc với các quỹ đầu tư như ThinkZone, BK… để thảo luận về những “điểm nghẽn cổ chai” và giải pháp tháo gỡ. “Tuy nhiên, các ưu đãi và hỗ trợ trong lĩnh vực này còn liên quan tới các bộ ngành khác”, bà Thủy cho biết.
Ngoài ra, theo ông Vũ Quốc Huy, Giám đốc NIC, NIC đang phối hợp với Tổ chức Hợp tác quốc tế Đức (GIZ) nghiên cứu và xây dựng bộ chỉ số với 9 nhóm tiêu chí đánh giá mức độ đổi mới sáng tạo tại doanh nghiệp. Trước mắt, bộ tiêu chí này sẽ được thí điểm tại Hà Nội, sau đó sẽ được hoàn thiện để tiến tới áp dụng trên cả nước.
“NIC xây dựng bộ tiêu chí này nhằm giúp doanh nghiệp tự đánh giá mức độ đổi mới sáng tạo, để phát hiện những vấn đề còn thiếu, yếu và có giải pháp khắc phục. Thông qua bộ chỉ số này, NIC sẽ thống kê, tổng hợp về đổi mới sáng tạo ở doanh nghiệp; qua đó sẽ nêu kiến nghị, đề xuất sửa đổi chính sách cho phù hợp với tình hình thực tiễn”, ông Huy chia sẻ.
