Thống kê hiện nay, có 3,78 triệu công nhân lao động trực tiếp trong các khu công nghiệp, khu chế xuất, trong số đó có khoảng 1,8 triệu lao động có nhu cầu về nhà ở.
Cung chưa đủ cầu
Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam cho biết để giảm bớt khó khăn về nhà ở cho công nhân, Chính phủ đã thực hiện nhiều dự án nhà ở xã hội. Đến nay, cả nước đã hoàn thành 276 dự án nhà ở xã hội khu vực đô thị, quy mô xây dựng khoảng 7,3 triệu m2 sàn. Trong đó, riêng đối với nhà ở công nhân đã hoàn thành việc đầu tư xây dựng 122 dự án, với quy mô khoảng 2,7 triệu m2 sàn, tuy nhiên mới đáp ứng được gần 30% nhu cầu của công nhân lao động.
Trong tham luận gửi đến Diễn đàn Kinh tế - Xã hội Việt Nam 2022 mới đây, Chủ tịch Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam Nguyễn Đình Khang, cho biết để đẩy mạnh phát triển nhà ở xã hội cho các đối tượng. Trong đó có công nhân khu công nghiệp, Chính phủ đã ban hành nhiều Chỉ thị, Nghị quyết như: Chỉ thị số 03/CT-TTg về đẩy mạnh phát triển nhà ở xã hội; Nghị quyết số 01/NQ-CP về nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội và dự toán ngân sách nhà nước năm 2018, trong đó có nhiệm vụ phát triển nhà ở xã hội; Chỉ thị số 16/CT-TTg về đảm bảo việc làm bền vững, nâng cao mức sống, cải thiện điều kiện làm việc của công nhân lao động…
Chính phủ cũng chỉ đạo các bộ, ngành liên quan và các địa phương nghiên cứu, hoàn thiện cơ chế chính sách, bố trí nguồn vốn ưu đãi và đôn đốc các địa phương thực hiện các giải pháp phát triển nhà ở cụ thể như: Các dự án nhà ở xã hội được miễn tiền sử dụng đất, giảm 50% thuế giá trị gia tăng, thuế thu nhập doanh nghiệp, hỗ trợ đầu tư hạ tầng kỹ thuật trong và ngoài dự án, cho vay ưu đãi lãi suất thấp...
Để góp phần giải quyết vấn đề nhà ở cho công nhân khu công nghiệp, khu chế xuất, Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam đã đề xuất Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 655/QĐ-TTg phê duyệt Đề án “Đầu tư xây dựng các thiết chế Công đoàn tại các khu công nghiệp, khu chế xuất” với mục tiêu đầu tư xây dựng nhà ở, nhà trẻ, siêu thị và các công trình văn hóa, thể thao các khu công nghiệp, khu chế xuất.
Trong đó mục tiêu cụ thể từ năm 2017 - 2018 phấn đấu hoàn thành 10 thiết chế của công đoàn tại các khu công nghiệp, khu chế xuất; từ năm 2018-2020 hoàn thành và đưa vào sử dụng 40 thiết chế của công đoàn tại các khu công nghiệp, khu chế xuất; phấn đấu đến năm 2030 phấn đấu tất cả các khu công nghiệp, khu chế xuất trên cả nước đều có thiết chế của công đoàn.
Triển khai Quyết định trên, Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam đã phê duyệt chủ trương đầu tư 11 thiết chế công đoàn tại các tỉnh: Tiền Giang, Quảng Nam, Hải Dương, Quảng Ninh, Bắc Ninh, Nghệ An, Hưng Yên, Phú Thọ, Trà Vinh, Vĩnh Phúc, Hòa Bình. Đồng thời, phối hợp với các đơn vị có liên quan hoàn thiện thủ tục, điều kiện để xem xét phê duyệt chủ trương đầu tư 10 thiết chế công đoàn tại các tỉnh, thành phố: Hà Nội, Hải Phòng, Cần Thơ, Đà Nẵng, Sóc Trăng, Bình Dương, Nam Định, Thái Bình, Bắc Giang, Đồng Nai.
Đến nay, dự án thiết chế công đoàn tại Hà Nam đã hoàn thành với 5 tòa nhà, 244 căn hộ với 3 loại diện tích khác nhau gồm 32,5m2, 35m2 và 45m2, giá thuê từ 1-2 triệu đồng/tháng/căn, tùy theo diện tích, theo tầng để đoàn viên, người lao động lựa chọn. Hiện đã có 133 căn hộ được cho thuê và nhiều hồ sơ đang chờ xét duyệt.
Khó khăn về nguồn vốn và thiếu quỹ đất
Mặc dù vậy, theo Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam vẫn còn nhiều khó khăn, vướng mắc trong xây dựng nhà ở xã hội, nhà ở cho công nhân. Trước hết là thiếu nguồn vốn, nhất là khi gói 30.000 tỷ đồng kết thúc, thì nguồn vốn dành cho phát triển nhà ở xã hội càng hạn chế.
Chính phủ đã có những chính sách như: Được miễn tiền sử dụng đất đối với chủ đầu tư; được giảm 50% thuế VAT và thuế thu nhập doanh nghiệp; chủ đầu tư được dành 20% Quỹ nhà thương mại trong dự án nhà ở xã hội để bù đắp cho các chi phí đầu tư, phát triển nhà ở xã hội, nhà ở công nhân.
Hai nhóm chính sách được bổ sung hỗ trợ: Nhóm 1 là hỗ trợ cho chủ đầu tư dự án, tham gia đầu tư các nhà ở xã hội được vay vốn, được hỗ trợ với lãi suất 2% với quy mô 40.000 tỷ đồng. Nhóm thứ 2 là gói giúp người lao động, công nhân trong khu công nghiệp được vay vốn với quy mô 15.000 tỷ đồng, thời hạn cho vay 25 năm, lãi suất 4,8%. “Tuy nhiên việc tiếp cận vốn vay và xác định đối tượng được hưởng ưu đãi vay vẫn còn chậm”, ông Nguyễn Đình Khang đánh giá.
Khó khăn tiếp theo là thiếu quỹ đất; việc thực hiện bồi thường, giải phóng mặt bằng tạo mặt bằng sạch còn chậm do UBND tỉnh, thành phố có trách nhiệm bố trí ngân sách địa phương tổ chức bồi thường, giải phóng mặt bằng, bàn giao đất sạch để triển khai dự án, trong khi nguồn vốn cho giải phóng mặt bằng phải trình HĐND tỉnh, thành phố phê duyệt.
Bên cạnh đó, tại một số địa phương, công tác thẩm định, phê duyệt quy hoạch phải trải qua nhiều khâu, nhiều thủ tục dẫn đến thời gian hoàn thành công việc bị kéo dài.
“Thời gian thực hiện lập, thẩm định, phê duyệt quy hoạch chi tiết xây dựng tỷ lệ 1/500 khoảng 6 tháng kể từ khi UBND tỉnh có văn bản giới thiệu, chấp thuận khu đất. Quá trình triển khai lập quy hoạch chi tiết 1/500, một số địa phương còn lúng túng trong việc xác định quỹ đất 20% xây dựng công trình thương mại để hỗ trợ giá bán, giá thuê hoặc phần diện tích thương mại bố trí tại tầng 1 các khối nhà ở để làm quầy thuốc, dịch vụ, thương mại và xây dựng nhà trẻ nên chậm chễ trong việc phê duyệt quy hoạch”, ông Khang dẫn chứng.
Để giải quyết những khó khăn trên, Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam kiến nghị Chính phủ chỉ đạo thống nhất, ban hành quy trình chung về đầu tư nhà ở công nhân nhằm giảm bớt thủ tục hành chính, rút ngắn thời gian chuẩn bị đầu tư sớm khởi công dự án.
Đồng thời, chỉ đạo Ngân hàng nhà nước xem xét việc cho vay ưu đãi dự án nhà ở công nhân theo hướng trong một dự án có cả hai đối tượng cùng được vay ưu đãi: Chủ đầu tư và người mua/thuê nhà ở. Bên cạnh đó, cho phép các địa phương tách dự án bồi thường, giải phóng mặt bằng thành một dự án riêng biệt triển khai trước, hoặc đồng hành với dự án xây dựng thiết chế công đoàn và dự án nhà ở...
