Trung Quốc loay hoay “bài toán” vực dậy tăng trưởng kinh tế

Dưới sức ép từ chính sách chống dịch hà khắc Zero Covid và cuộc khủng hoảng của ngành địa ốc, nền kinh tế Trung Quốc đang phát đi những tín hiệu giảm tốc mạnh mẽ. Để vực dậy tăng trưởng, Bắc Kinh đã áp dụng công thức tương tự như đã từng sử dụng trước đây - bao gồm hạ lãi suất và tăng chi tiêu công.

Tuy nhiên, giới chuyên gia kinh tế cho rằng lần này, công thức nói trên sẽ không mang lại hiệu quả như trước cho nền kinh tế lớn thứ nhì thế giới.

Hạ lãi suất: Bất ngờ nhưng ít tác dụng

Đầu tuần vừa rồi, Ngân hàng Trung ương Trung Quốc (PBOC) cắt giảm hai lãi suất chủ chốt sau khi những dữ liệu kinh tế mới nhất cho thấy một loạt hoạt động trong nền kinh tế yếu đi trong tháng 7.

Động thái của PBOC đã gây bất ngờ cho giới đầu tư bởi hoàn toàn nằm ngoài dự kiến. Trước đó, ngân hàng trung ương này tỏ ra lưỡng lự với việc giảm thêm lãi suất vì lo ngại về sự gia tăng của nợ nần, lạm phát và áp lực mất giá đối với đồng Nhân dân tệ, cho dù nền kinh tế Trung Quốc đã gần như không tăng trưởng trong quý 2 năm nay. Thống kê công bố hồi trung tuần tháng 7 cho thấy kinh tế Trung Quốc chỉ tăng 0,4% trong quý 2 so với cùng kỳ năm ngoái, thấp hơn nhiều so với mức dự báo tăng 1% mà giới phân tích đưa ra trước đó.

Ngoài ra, việc PBOC hạ lãi suất cũng đi ngược lại xu hướng hiện nay của chính sách tiền tệ trên toàn cầu, khi các ngân hàng trung ương lớn đều đang trong chu kỳ thắt chặt để chống lại sự leo thang của lạm phát bất chấp việc đó có thể đẩy nền kinh tế rơi vào suy thoái.

“Có vẻ như PBOC giờ đây đã xác định được đâu là vấn đề cấp bách hơn. Loạt dữ liệu mới nhất cho thấy đà tăng trưởng kinh tế trong tháng 7 đã suy yếu. Tăng trưởng tín dụng cũng giảm, phản ánh độ nhạy với sự nới lỏng chính sách đã yếu hơn so với các đợt suy giảm tăng trưởng trước đây”, chuyên gia kinh tế cấp cao Julian Evans-Pritchard của Capital Economics nhận định với trang CNN Business.

Nhưng không giống như ở Mỹ, việc giảm lãi suất ở Trung Quốc chỉ có ảnh hưởng hạn chế và giới chuyên gia kinh tế cho rằng động thái này sẽ không có nhiều tác dụng trong việc khuyến khích hoạt động vay nợ của hộ gia đình và doanh nghiệp.

Trong khi Zero Covid gây đảo lộn hoạt động của các nhà máy và cản trở tiêu dùng, cuộc khủng hoảng trong ngành địa ốc Trung Quốc ngày càng trở nên trầm trọng. Tình trạng siết chặt thanh khoản đối với các công ty phát triển bất động sản đã bị đẩy lên một ngưỡng mới khi xuất hiện làn sóng người vay tiền mua nhà từ chối tiếp tục trả nợ ngân hàng cho tới khi dự án được hoàn tất.

Khi lãi suất giảm nhẹ, các doanh nghiệp tư nhân không có nhiều động lực để vay vốn mới, trong khi những khách hàng lớn như doanh nghiệp quốc doanh lại kém nhạy cảm hơn với những thay đổi về điều kiện tín dụng.

Các chuyên gia kinh tế cho rằng PBOC sẽ tiếp tục cắt giảm lãi suất trong những tháng tới, nhưng ít người tin Chính phủ Trung Quốc sẽ đưa ra một chương trình kích cầu khổng lồ bằng những khoản chi tiêu công lớn như đã từng triển khai trong những đợt giảm tốc mạnh trước kia của nền kinh tế.

Trong hai thập kỷ qua, Trung Quốc đã khiến cho giới doanh nghiệp và thị trường toàn cầu hình thành một niềm tin rằng việc nước này sẽ mạnh tay chi tiêu công mỗi khi nền kinh tế có dấu hiệu suy yếu. Giờ đây, khi tăng trưởng ngày càng đuối, cách vực dậy tăng trưởng đó một lần nữa được Trung Quốc áp dụng, nhưng ở mức độ ít hơn nhiều.

Phản ứng với cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu 2008, Trung Quốc đã chi hơn 4.000 tỷ Nhân dân tệ, tương đương 586 tỷ USD, tiền kích cầu. Số tiền này tương đương gần 13% tổng sản phẩm trong nước (GDP) của Trung Quốc. Theo Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD), đợt kích cầu đó của Trung Quốc lớn gấp 3 lần so với nỗ lực của Chính phủ Mỹ nhằm vực dậy nền kinh tế trong cuộc khủng hoảng đó.

Sẽ không có gói chi tiêu "cỡ bự"

Tại một cuộc họp vào tháng 7, Bộ Chính trị Trung Quốc đã không công bố các biện pháp kích thích kinh tế mới như kỳ vọng của nhiều người. Thay vào đó, các quan chức thừa nhận áp lực suy giảm tăng trưởng kinh tế đang rất lớn và từ bỏ mục tiêu tăng trưởng kinh tế cả năm 5,5%.

Hôm 16/8, một ngày sau khi PBOC hạ lãi suất, Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường kêu gọi quan chức 6 tỉnh chiếm khoảng 40% GDP của nước này - gồm Quảng Đông, Giang Tô, Triết Giang, Hà Nam, Tứ Xuyên và Sơn Đông - thúc đẩy các biện pháp hỗ trợ tăng trưởng kinh tế.

Phát biểu tại cuộc họp nói trên, ông Lý thừa nhận áp lực suy giảm tăng trưởng lớn hơn dự kiến từ các đợt phong tỏa chống dịch trong quý 2, đồng thời đề nghị các địa phương cân bằng giữa các biện pháp chống dịch và sự cần thiết phải đảm bảo tăng trưởng kinh tế. “Chỉ bằng cách phát triển chúng ta mới có thể giải quyết được mọi vấn đề”, ông Lý nhấn mạnh.

Trong một tín hiệu cho thấy Trung Quốc có thể dựa vào việc phát hành trái phiếu địa phương nhiều hơn để thúc đẩy tăng trưởng, ông Lý nói rằng “số dư trái phiếu đặc biệt do địa phương phát hành vẫn chưa chạm tới trần nợ” và Trung Quốc nên “kích hoạt không gian trần nợ theo quy định của pháp luật”, theo tờ Nhân dân Nhật báo.

Tuy nhiên, giới chuyên gia kinh tế không kỳ vọng một chương trình kích cầu khổng lồ được tung ra.

Việc Trung Quốc không đưa ra các biện pháp kích cầu mạnh tay hơn trong đợt giảm tốc tăng trưởng này là một dấu hiệu cho thấy Bắc Kinh đang lo lắng nhiều hơn về tính chất không bền vững của công thức kích cầu truyền thống mà nước này thường sử dụng là vay nợ để đầu tư lớn vào hạ tầng. “Đang có một số trở ngại thực sự về tài khoá ở Trung Quốc, khác với hồi năm 2008. Nền kinh tế Trung Quốc hiện nay có mức độ vay nợ lớn hơn trước nhiều”, ông Nicholas Borst - Giám đốc phụ trách nghiên cứu về Trung Quốc thuộc Seafarer Captail Partners LLC - nhận định với tờ Wall Street Journal.

Ở thời điểm tháng 12 năm ngoái, tổng nợ chính phủ ở Trung Quốc, bao gồm nợ của chính quyền trung ương và chính quyền các địa phương, ước tính tương đương khoảng 120% GDP, so với mức 60% GDP vào thời điểm năm 2014, theo nghiên cứu của ông Borst. Quan trọng hơn, các dạng nợ chính phủ khác, bao gồm vay nợ không được đưa vào bảng cân đối kế toán, đã tăng nhanh và lớn gấp gần 5 lần so với mức nợ của chính phủ trung ương.

Gánh nặng nợ nần từ việc kích thích nền kinh tế ở Trung Quốc vốn thường phần nhiều rơi vào các chính quyền địa phương. Năm nay, các địa phương ở nước này đã trở nên căng thẳng hơn về tài chính do thu ngân sách từ bán đất suy giảm và nguồn thu thuế cũng sụt giảm do những gián đoạn mà Covid-19 gây ra.

Một vấn đề khác có thể là nguyên nhân khiến Bắc Kinh không muốn kích cầu mạnh tay hơn là công thức hỗ trợ tăng trưởng quen thuộc của Trung Quốc đang mang lại ít lợi ích hơn so với trước đây.

So với cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008, lượng vốn tín dụng cấp mới vào năm 2015 phải lớn gấp 3 lần mới có thể tạo ra được mức tăng trưởng kinh tế tăng thêm tương tự - theo một tính toán của các chuyên gia kinh tế thuộc Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) được Wall Street Journal trích dẫn. Hiện Trung Quốc đã xây dựng nhiều rồi, nên những công trình hạ tầng mà nước này nhắm tới hiện nay thường có dấu ấn nhỏ hơn và tạo được ít công ăn việc làm hơn so với những công trình đã được xây dựng từ trước như đường cao tốc, đường sắt và các quận kinh doanh mới.

Bằng chứng về việc Trung Quốc đang tiến tới một khái niệm rộng hơn về đầu tư hạ tầng đã được thể hiện rõ trong các con số thống kê của tháng 7. Những dữ liệu này cho thấy tăng trưởng đầu tư hạ tầng diễn ra mạnh nhất ở các dự án về môi trường, như các công trình bảo tồn nguồn nước. Các nhà phân tích của UBS nói rằng đầu tư vào những công trình này đã tăng 18,4% trong tháng 7 so với cùng kỳ năm ngoái, từ chỗ tăng 18% trong tháng 6. Đầu tư vào những dự án như tàu điện ngầm diễn ra mờ nhạt hơn, với ngành giao thông chỉ chứng kiến tăng trưởng đầu tư 2,1% trong tháng 7, từ mức tăng 1,2% ghi nhận trong tháng 6.

Bài toán kích thích tiêu dùng

Cơ sở hạ tầng mà Trung Quốc xây dựng trong những thập kỷ gần đây đã làm thay đổi bộ mặt của nước này và tạo ra một lượng công ăn việc làm khổng lồ trong nền kinh tế. Tuy nhiên, IMF lập luận rằng ngoài sự chi tiêu đó, Trung Quốc chưa đầu tư tương xứng vào những vấn đề có thẻ khiến người dân nước này tự tin chi tiêu hơn.

Những biện pháp như tăng phúc lợi cho người hưu trí và người thất nghiệp mà IMF khuyến nghị Trung Quốc áp dụng có thể củng cố mạng lưới an sinh xã hội của nước này, từ đó khuyến khích người dân chi tiêu nhiều hơn. IMF cũng đề xuất Trung Quốc tăng cường hỗ trợ trực tiếp cho người dân thông qua tiền Nhân dân tệ kỹ thuật số e-CNY mà PBOC đã phát triển xong như chưa chính thức đưa vào sử dụng.

Một vấn đề nữa với Trung Quốc là tác dụng của bất kỳ biện pháp kích cầu nào ở thời điểm này cũng đều có thể bị cản trở bởi các biện pháp chống Covid nghiêm ngặt - nhân tố gây suy giảm niềm tin của doanh nghiệp và người tiêu dùng. “Chừng nào chính sách Zero Covid còn giữ nguyên, rất khó để thúc đẩy tiêu dùng và khôi phục niềm tin của khu vực kinh tế tư nhân. Nền kinh tế có thể đang bước vào một thời kỳ tăng trưởng ì ạch kéo dài”, chuyên gia kinh tế Tommy Wu của Oxford Economics phát biểu.

Đầu tháng 8 này, Oxford Economics hạ dự báo tăng trưởng kinh tế cả năm nay của Trung Quốc từ 4% về 3,2%.

Một số chuyên gia kinh tế nói rằng sự thiếu vắng của các biện pháp quyết đoán hơn để hỗ trợ thị trường bất động sản có thể xuất phát từ việc Trung Quốc chuẩn bị Đại hội Đảng vào mùa thu năm nay và trước kỳ đại hội, các nhà hoạch địch chính sách nước này muốn giữ vững ưu tiên mà Chủ tịch Tập Cận Bình đề ra về giảm nợ nần nói chung trong nền kinh tế và kiềm chế hoạt động đầu cơ nhà đất.

Trong kịch bản tốt nhất, việc kích cầu thị trường nhà đất hoặc một gói tái cơ cấu nợ cho ngành bất động sản có thể được đưa ra sớm nhất vào cuối tháng 11, vì giới chức muốn chờ kết quả của kỳ Đại hội Đảng sắp tới, theo nhận định của các chuyên gia kinh tế thuộc Ngân hàng Societe Generale được Wall Street Journal trích dẫn.

Trong khi đó, sự giảm tốc của kinh tế Trung Quốc đang có ảnh hưởng lan tỏa trên phạm vi toàn cầu. Việc nước này không còn đầu tư mạnh mẽ vào xây dựng đường xá và nhà cửa như trước đang gây áp lực giảm lên giá kim loại và giá dầu thế giới. Trong phiên giao dịch thứ Hai tuần trước, khi các số liệu kinh tế u ám của Trung Quốc được công bố, giá dầu thô Brent đã giảm hơn 5% và giá kim loại đồng giảm 2,5%.

Những công ty đa quốc gia có mức độ phụ thuộc lớn vào thị trường tiêu dùng khổng lồ của Trung Quốc cũng đang cảm nhận sự thắt chặt. CEO Kentaro Fujiwara của hãng mỹ phẩm Nhật Bản Shiseido nói với các nhà đầu tư rằng tăng trưởng trong thập kỷ qua chủ yếu dựa vào thương mại điện tử, thị trường lao động ổn định và thu nhập tăng, và lực lượng chính cho sự tăng trưởng đó là những người trẻ. “Những thay đổi ở Trung Quốc diễn ra quá nhanh chóng và mạnh mẽ. Hiện nay, người tiêu dùng Trung Quốc muốn tiết kiệm tiền”, ông Fujiwara nhận xét.

Đợt phong tỏa chống Covid-19 kéo dài ở Thượng Hải đã khiến các nhà kinh doanh hàng tiêu dùng khốn đốn. Hãng sản xuất máy ảnh Nikon Corp. mới đây cho biết doanh thu không tăng trưởng trong quý 2, còn hãng đồ thể thao Adidas báo cáo doanh thu tại thị trường Trung Quốc giảm 35%. CEO Harm Ohlmeyer của Adidas dự báo doanh thu cả năm nay của hãng tại Trung Quốc sẽ giảm ở mức 2 con số. “Chúng tôi không còn kỳ vọng doanh thu tại thị trường Trung Quốc phục hồi trong nửa sau của năm nay”, ông Ohlmeyer nói.