Thời gian qua, nhiều công trình giao thông quan trọng bị chậm tiến độ có một nguyên nhân đến từ những vướng mắc liên quan đến công tác thanh quyết toán cho các nhà thầu. Ảnh:int
Đặc thù của công trình giao thông
Theo đại diện Tổng Công ty Xây Dựng Số 1 - CTCP (CC1) hiện nay, đối với các công trình giao thông như cầu, đường, hầm … thường có điều kiện thi công trải dài, đi qua nhiều địa hình, địa phương khác nhau, đồi núi, sông hồ và cả khu dân cư…
Do đó, ngoài những yếu tố dễ nhận biết còn có những yếu tố tiềm ẩn như địa chất không đồng đều mà khảo sát không đánh giá hết, điều kiện tiếp cận công trình, giao thông và thời tiết.
Bên cạnh đó, các công trình giao thông thường có thời gian thi công kéo dài trải qua nhiều biến động và cơ chế chính sách, giá cả và điều kiện nguồn vốn.
Từ những đặc thù trên, đại diện CCI cho rằng trong thực tiễn thi công các dự án giao thông các doanh nghiệp nhà thầu đang gặp phải không ít khó khăn.
Thứ nhất, ở khâu khảo sát thiết kế thường không đủ thời gian do phụ thuộc việc bố trí vốn, kế hoạch đấu thầu… và được triển khai gấp để đáp ứng tiến độ tổng thể, tiến độ ghi vốn.
Ngoài ra, chi phí cho công tác khảo sát, thiết kế ở giai đoạn lập báo cáo nghiên cứu khả thị dự án thường thấp dẫn tới thiếu dữ liệu khảo sát, chất lượng khảo sát không cao dẫn tới ảnh hưởng chất lượng thiết kế gây phát sinh về chi phí xây dựng, chi phí biện pháp, chi phí tài chính đối với những điều chỉnh thiết kế ở các bước tiếp theo trong quá trình thực hiện dự án.
Thứ hai, đối với công tác chuẩn bị, mặt bằng của chủ đầu tư. Với đặc thù 90% công trình đều được triển khai trong điều kiện chưa hoàn thành công tác giải phóng mặt bằng, mặt bằng xôi đỗ, đan cắt bởi công trình hiện hữu, đường giao thông dân sinh.
Tình trạng trên dẫn tới thay đổi biện pháp thi công, tình trạng chờ việc làm gia tăng chi phí biện pháp và chi phí hoạt động, chi phí tài chính cho nhà thầu.
Thứ ba, với đặc thù trải trên diện rộng nên đơn giá đặc biệt của vật liệu xây dựng có sự biến động theo từng địa phương hoặc phát sinh chi phí vận chuyển do vật liệu tại địa phương không đạt chất lượng yêu cầu của thiết kế, việc công bố giá vật liệu và chỉ số giá do địa phương ban hành chỉ phù hợp cho các công trình có cấp thấp hơn công trình được triển khai.
Thứ tư, do có thời gian thi công dài, việc cập nhật điều chỉnh đơn giá là cấp bách nhưng thường không được cập nhật và phê duyệt điều chỉnh kịp thời.
Thứ năm, đối với các công trình giao thông, nguồn vốn đóng vai trò tối quan trọng trong việc đảm bảo duy trì thi công tuy nhiên, đối với dự án sử dụng vốn ngân sách và cả vốn tư nhân, tình trạng không bố trí được vốn kịp thời vẫn thường xuyên diễn ra.
Còn nhiều tồn đọng về thanh quyết toán
Theo nhận định của đại diện CC1, những vướng mắc trong thực tiễn triển khai các dự án giao thông hiện nay đã dẫn đến hàng loạt khó khăn, tồn đọng liên quan đến khâu thanh quyết toán của các doanh nghiệp nhà thầu với chủ đầu tư.
Đầu tiên, mặc dù nhà thầu thi công công trình đúng tiến độ thi công được phê duyệt, quá trình thực hiện hợp đồng nhà thầu đã tính toán và trình chủ đầu tư hồ sơ điều chỉnh giá đúng thoả thuận trong hợp đồng, đồng thời giá trị bù giá được tính toán cho các khối lượng thi công hoàn thành tuân thủ theo đúng tiến độ được duyệt.
Tuy nhiên, sự phối hợp giữa các bên trong việc thẩm định, phê duyệt hồ sơ điều chỉnh giá không đáp ứng tiến độ, thời gian phê duyệt kéo dài dẫn tới không thể thanh lý được hợp đồng do chủ đầu tư chưa hoàn thành nghĩa vụ điều chỉnh giá và thanh toán cho nhà thầu.
Thứ hai, trong nhiều trường hợp chủ đầu tư có điều chỉnh giá nhưng thông báo giá chậm, công bố giá vật liệu và chỉ số giá do địa phương ban hành không bám sát biến động thị trường, không phù hợp cấp công trình.
Tình trạng trên đã dẫn đến tình trạng mặc dù chủ đầu tư hoàn thành nghĩa vụ điều chỉnh giá nhưng nhà thầu lại bị thiệt hại về tài chính và thường được phê duyệt khi kết thúc dự án.
Thứ ba, trong thực tế việc chủ đầu tư thay đổi thiết kế thường phải thực hiện đầy đủ quy trình nhưng phát sinh chi phí hoạt động dừng chờ không được ghi nhận chi phí cho chà thầu.
Thứ tư, đối với một số dự án mặc dù đã được đưa vào sử dụng nhưng chưa thể nghiệm thu hoàn thành và thanh quyết toán vì Nhà thầu chính phải đợi các thủ tục phê duyệt vốn đầu tư xong mới được thanh toán và phụ thuộc rất nhiều vào việc điều hành của Chủ đầu tư đối với những hạng mục Gói thầu nhỏ lẻ do nhà thầu khác thi công và nằm trong tổng thể dự án.
Thứ năm là việc sợ trách nhiệm, né tránh giải quyết những vấn đề phát sinh, thay đổi thiết kế hay điều chỉnh giá … dẫn tới tình trạng không thể quyết toán được công trình gây thiệt hại nghiêm trọng cho nhà thầu và đặc biệt có những nhà thầu phá sản mà không tìm được tiếng nói chung hoặc trọng tài tháo gỡ.
Thứ sáu, có không ít trường hợp chủ đầu tư lợi dụng nhu cầu công việc làm của các nhà thầu trong quá trình thực hiện để gây ra những khó khăn như xử phạt, thay đổi bộ máy nhân sự, thay đổi tư vấn giám sát, tư vấn quản lý dự án. Những việc làm trên sẽ đẩy nhà thầu lâm vào tình trạng bế tắc trong việc triển khai thực hiện dự án cũng như ghi nhận các giá trị thực hiện ảnh hưởng đến công tác thanh quyết toán và nghiệm thu công trình.
Cần sớm có chính sách tháo gỡ
Từ những tồn tại, vướng mắc hiện đang gặp phải trong quá trình triển khai thi công các dự án giao thông, đại diện CC1 kiến nghị các cơ quan chức năng, trực tiếp là Bộ Xây dựng cần sớm xem xét, sửa đổi những quy định theo hướng phù hợp và sát với thực tiễn hơn.
Đầu tiên, cần sớm xem xét đưa vào Luật điều kiện giải phóng mặt bằng (GPMB) 100% diện tích Gói thầu hoặc phân khu nơi có HĐ Xây Dựng được xác lập. Gắn trách nhiệm của Bộ ngành địa phương nơi có Dự án đầu tư công đi qua trong công tác GPMB.
Bên cạnh đó, cũng cần đưa vào Luật điều kiện bảo lãnh tạm ứng và bảo lãnh thanh toán đối với chủ đầu tư từ đó nâng cao trách nhiệm với các Bên liên quan và đặc biệt là nhà thầu. Không áp dụng hình thức Bảo lãnh thực hiện hợp đồng “không điều kiện, không huỷ ngang” đối với Nhà thầu.
Đặc biệt, về đơn giá, để phù hợp với điều kiện thị trường hiện nay, đề nghị không áp dụng giá thầu trọn gói (đặc biệt đối với các dự án ngân sách).
Theo đó, cần công bố giá vật liệu, nhân công và chỉ số giá do địa phương ban hành phải được cập nhật sát biến động thị trường và đúng đủ đối với tiêu chuẩn và cấp công trình. Trong trường hợp đặc biệt, có thể báo cáo xin ý kiến Bộ GTVT; Bộ XD thuê tư vấn xây dựng chỉ số giá riêng cho các công trình, gói thầu đặc biệt.
Trong trường hợp công trình phải đưa vào sử dụng vì nhiều lý do khi chưa hoàn thành 100% thì công trình cần được nghiệm thu đưa vào sử dụng và tính thời gian bảo hành đối với các hạng mục độc lập đã hoàn thành.
Đối với việc thực hiện thanh quyết toán những hạng mục đã hoàn thành, đại diện CC1 kiến nghị không để phụ thuộc các hạng mục thành phần khác trong trường hợp Dự án bị kéo dài vì những lý do khách quan hoặc những hạng mục độc lập khác chưa hoàn thành trong tổng thể dự án.
Cuối cùng, một trong những giải pháp lâu dài được đại diện CC1 kiến nghị là cần sớm nghiên cứu xây dựng khung năng lực đối với chủ đầu tư để tạo môi trường lành mạnh cho các nhà thầu tham gia hoạt động.
